«Είμαι ένας γλάρος χωρίς υποβρύχιο»

Ο ισπανός σουρεαλιστής Φερνάντο Αραμπάλ σε μια φανταστική συνομιλία με τον Διογένη τον Κυνικό

Ο προκλητικός, αναρχικός Φερνάντο Αραμπάλ έρχεται στην Ελλάδα στις 28 Ιουλίου για να συμμετάσχει στο 2ο Διεθνές Λογοτεχνικό Φεστιβάλ Τήνου. Συνοδοιπόρος θρυλικών μορφών της ιστορικής πρωτοπορίας, ο 78χρονος ισπανός συγγραφέας, κινηματογραφιστής και ζωγράφος συναναστράφηκε τον Πικάσο και τον Νταλί, εντάχθηκε στη σουρεαλιστική ομάδα του Μπρετόν, ήταν φίλος του ντανταϊστή Τριστάν Τζαρά, των δραματουργών του «παραλόγου» Ιονέσκο και Μπέκετ, αλλά και του Γουόρχολ και του Κούντερα. Ευφυής και πνευματώδης, βραβεύθηκε στα εννιά του ως υπερπροικισμένο παιδί. Η εργογραφία του προκαλεί ίλιγγο: επτά ταινίες, περισσότερα από 100 θεατρικά, δεκατέσσερα μυθιστορήματα, 800 ποιητικές συλλογές, δοκίμια, έργα ζωγραφικής, καλλιτεχνικά λευκώματα και μια επιστολή στον Φράνκο στη διάρκεια της δικτατορίας του. Ζει εδώ και 60 χρόνια εξόριστος στη Γαλλία, λατρεύει την επιστήμη, το σκάκι και την πρόκληση. Είναι σήμερα ο τελευταίος εναπομείνας του σουρεαλισμού, του θεάτρου του παραλόγου και του Κινήματος του Πανικού (από τον θεό Πάνα), της περφόρμανς του χάους, του σοκ και της τρέλας, που ο ίδιος επινόησε το 1962.
Η διαδικασία της συνέντευξης μαζί του ήταν η τυπική: Στείλαμε στο προσωπικό του e-mail τις ερωτήσεις μας και περιμέναμε. Η απάντηση έφθασε ξημερώματα, από i-phone, με τη λακωνική υπογραφή της συνεργάτιδάς του Κλοντίν και ήταν... άλλα αντ΄ άλλων: ένας υποθετικός διάλογος του Αραμπάλ με τον Διογένη τον Κυνικό, τον έτερο αναρχικό της αρχαιότητας. Ο Αραμπάλ παίζει- όπως πάντα. Αντλώντας από μια μήτρα που έχει προσφέρει υλικό και στον φανταστικό διάλογό του με τον Ζαν Ζενέ που έχει δημοσιευθεί αλλού- και ποιος ξέρει πόσους ακόμη-, διαπιστώσαμε ότι μεταχειρίζεται τις ατάκες του σαν σκακιστής: στήνει κάθε φορά με τα ίδια πιόνια μια διαφορετική παρτίδα. Ενας αυθεντικός περφόρμερ της έκπληξης, αυτός είναι ο Αραμπάλ. Κυρίες και κύριοι, καλωσήρθατε στον κόσμο του ανατρεπτικού και απρόβλεπτου Αραμπάλ!

Διογένης ο Κυνικός: Αν είχες απεριόριστη εξουσία, ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα έκανες;
Φερνάρντο Αραμπάλ: Να την εξαλείψω. Η πολιτική ως αποτυχία είναι επιτυχία.

Δ.:Σε ανησυχεί η μακροζωία σου;
Α.: Το γήρας είναι γεμάτο αναστροφές, σχέδια, ακολουθίες και εκπλήξεις. Αλλά ποτέ με ταξίδια σε μέρη που δεν υπάρχουν.

Δ.:Και η προοδευτική απώλεια της απόλαυσης;
Α.: Δεν την έχω γνωρίσει μέσα στη γραφή. Ακόμη και παιδί δεν βουτούσα στο νερό του Ερωτα.

 
Δ.:Θα ήθελες να είσαι στη θέση μου και να κρατάς ένα φανάρι;
Α.: Παίζω (δυστυχώς) τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου: ένας γλάρος χωρίς υποβρύχιο.

 
Δ.:Η πολιτισμική εξουσία έχει φύλο; Α.: Βεβαίως, για αυτό και επικοινωνεί πίσω από μια μπούρκα.

Δ.:Γεύμα κατάλληλο για ποιητή είναι...;
Α.: Τι έτρωγαν άραγε οι «Πανικοί» πριν από τον πανικό;

Δ.:Εχω διαρκώς την αθεράπευτη επιθυμία να λέω «όχι»...
Α.: Η σύγχυση μάς πυρώνει με τέτοια θέρμη που δημιουργεί καθήκοντα; Ο τυφλός κύκλωπας δύσκολα διακρίνεται από τον μονόφθαλμο.

Δ.:Είμαι ακόμη η,κακή,συνείδηση όλων των εποχών...;
Α.: Είσαι η εκρηκτική ύλη που βάζει τον κόσμο σε κίνδυνο.

Δ.:Η ψυχή σου...;
Α.: Είναι στα σύννεφα, μαζί με τα αστέρια.

Δ.:Τι θα σκεφτόταν το παιδί που ήσουν αν έβλεπε τον άνδρα που έγινες;
Α.: Τα πρωινά είναι δίχως επιστροφή.

Δ.:Γιατί είμαι ακόμη διάσημος; Α.: Η διασημότητα είναι το όπιο των θριαμβευτών. Επειδή δονζουανίζει;

Δ.:Και στη δική σου περίπτωση;
Α.: Είμαι λιγάκι διάσημος και παντελώς άγνωστος, όπως τα παπιγιόν μου.

Δ.:Σε ποια περίοδο θα ήθελες να έχεις ζήσει και να έχεις γράψει;
Α.: Στην εποχή της Μεγάλης Εκρηξης. Ή στην εποχή που ο Στάλιν ήταν ένας προικισμένος έφηβος και ένθερμος ιεροσπουδαστής στην Τιφλίδα.

Δ.:Θα σου δημιουργούσε ανησυχία η προοπτική να γυρίσεις στην Ισπανία ύστερα από 60 χρόνια εξορίας;
Α.: Επειτα από μια περίοδο σκοταδισμού, διασχίζουμε μήπως μονοπάτια φωτερής απάτης;

Δ.:Ποια είναι η πατρίδα μας;
Α.: Εχουμε εξοικειωθεί στη διάρκεια δεκαετιών στο πείσμα των ιεροεξεταστών. Η οργή είναι αφηνιασμένο άλογο.

Δ.:Γιατί οι νέοι ενδιαφέρονται για τις ιδέες μου;
Α.: Στην εφηβεία μου γνώρισα ανθρώπους προικισμένους (παρόμοιους πολύ με εκείνους της εποχής σου)· ήθελαν ένα υπουργείο ή τίποτε: είχαν και τα δύο.

Δ.:Θα άλλαζες κάτι στην αισθητική μου της άρνησης;
Α.: Η «πανική» Σαμαρείτισσα είπε στον Ιώβ: «Σ΄ εκείνον στον οποίο ο Θεός δεν έδωσε τίποτε, ο Θεός τίποτε δεν μπορεί να του αφαιρέσει».

Δ.:Την ταινία σου «Το δέντρο της Γκερνίκα»,τον Πικάσο...τα αγνοώ όλα αυτά.
Α.: Α.: Μέσα στα θηριοτροφεία και στα μουσεία υπάρχει τίποτε πιο αφροδισιακό από την αθωότητα;

Δ.:Αυτό που αποκαλείτε «επανάσταση» είναι εφικτό σε μια χώρα πολιτισμένη και πλούσια;
Α.: Τα προάστια... έχουν χάσει τις γιορτές τους και τις αραμπαλικότητές τους;

Δ.:Οι βάρβαροί σας είναι πραγματικά λιγότερο πολιτισμένοι;
Α.: Είναι λιγότερο πλούσιοι.

Δ.:Εκείνο που έχει εξαφανιστεί από τον τρόπο ζωής σας...
Α.: Γίνεται μόδα, και εκείνο που φεύγει από τη μόδα ανασταίνεται στον τρόπο της ζωής μας;

Δ.:Και η σημερινή κατάσταση;
Α.: Δεν είμαι η πληκτική επιφυλλίδα της επικαιρότητας.

Δ.:Η κυριαρχία της κουλτούρας της Αγοράς;
Α.:...σε πολλές περιπτώσεις, μήπως κυριαρχεί όλο και λιγότερο; Για αυτό χρησιμοποιεί τις στατιστικές σαν όνειρα της επιθυμίας;

Δ.:Το χρηματιστήριο ασκεί επιρροή; Α.: Είναι ένα ιερό; Δοξολογεί το θαύμα τού να κάνουμε χρήματα με τα χρήματα.

Δ.:Σε ποιο είδος ανήκει το σύγχρονο παγκόσμιο θέατρο;
Α.: Το σύγχρονο θέατρο είναι καταστρεπτικό, κτηνώδες, σε σύγχυση και ευφυές. Αυτό και η επιστήμη αποτελούν τις δύο εκφράσεις της γνώσης σήμερα;

Δ.:Εχεις κάποια θεωρία;
Α.: Μπορούμε όλοι να θεωρητικολογήσουμε για την καταραμένη φύση των θνητών γιατί αποτελούμε όλοι μέρος της κατάρας.

Δ.:Γιατί συμπαθώ τον εξτρεμισμό;
Α.: Οταν οι εξτρεμισμοί πολεμούν μεταξύ τους, η λογική τούς παρέχει επιχειρήματα.

Δ.:Πολλοί με θεωρούν κλασικό.Μήπως είναι κίνδυνος αυτό;
Α.: Ο κίνδυνος εξαφανίζεται με το να τον σκέφτεσαι; Παραμένει σαν το χαμόγελο του Γάτου του Τσεσάιρ της «Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων».

Δ.:Τι σκέφτεσαι για τον κυνισμό μου;
Α.: Δεν συγχέω το μέλλον της «πανικής» φιλοσοφίας με την ιστορία της «πανικής» φιλοσοφίας.

Δ.:Είσαι λάτρης της σύγχυσης.
Α.: Αντιθέτως: είμαι σχεδόν φανατικός υποστηρικτής της ακρίβειας, του ζατρικίου και της επιστήμης.

Δ.:Ποια είναι η πορεία σου;
Α.: Τα χελιδόνια του Παρισιού και τα περιστέρια της Αθήνας αγνοούν την παράλογη μανία να υιοθετούμε πάντοτε την ευθεία γραμμή.

Δ.:Ως τον θάνατο του Φράνκο,εσύ, ο Καρίγιο,η «Πασιονάρια»,ο Λίστερ και ο Καμπεζίνο ήσαστε η πεντάδα που δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Ισπανία.Ησαστε οι πιο επικίνδυνοι;
Α.: Τον αχό από τις στρατιωτικές μπότες ακολουθεί πάντοτε η σιωπή των σοσονιών.

Δ.:Τα πιο αναγνωρισμένα πανεπιστήμια υπερασπίζουν τις ιδέες μου. Α.: Με τον πιο εκπληκτικό τρόποβλέπε επικίνδυνο.

Δ.:Το μήνυμά μου και το δικό σου απαγορεύτηκαν συχνά.
Α.: Με διαταγές των αρχών. Η ευφυής ψώρα προτιμά τους κόκκινους ταύρους.

Δ.:Λες ότι δεν είμαστε μετανάστες, αλλά «desterrados».
Α.: Δεν έχω ρίζες, έχω πόδια. Ζω στην Desterrolandia (την Εξοριστοχώρα).

Δ.:Η πολυπλοκότητα του σημερινού κόσμου...
Α.: Κάνει τα προβλήματα να αλλάζουν φύση, ώστε οι λύσεις να μοιάζουν λογικές.

Δ.:Τι είναι ο υπερρεαλισμός σήμερα; Α.: Αν η πολιτική δεν ήταν τόσο πληκτική, δεν θα υπήρχαν ούτε καταραμένοι ποιητές ούτε άγνωστοι στρατιώτες.

Δ.:Οι συγγραφείς αποτελούν μειοψηφία μετά τον Σοφοκλή;
Α.: Μια και τα λεγόμενά μου είναι αμφίσημα, θα ήταν θρίαμβος αν με κατανοούσε κανείς κατά το ήμισυ.

Δ.:Αν είχες λιγότερους νευρώνες και περισσότερη ομορφιά;
Α.: Είμαι τόσο ξεχωριστός, που δεν θα κατάφερνα να μου μοιάσω, ο καημένος!

Δ.:Τα μαθηματικά...
Α.: Χάρη στον απειροστικό λογισμό παρατείνεται όλο και περισσότερο η αιωνιότητα;

Δ.:Σε προκαλεί με τα διλήμματά της; Α.: Οι σκαντζόχοιροι της θάλασσας πετούν όταν βρέχει αποκαλύψεις.

Δ.:Πολλοί μάς θεωρούν στοχαστές «καλτ».
Α.: Επειδή μας επιτίθενται με φήμες, δανείζονται τυφλά από εμάς και κλέβουν τα λόγια μας χωρίς να μας έχουν δει;

Δ.:Το δικό σου έμβλημα;
Α.: Αλλάζει από τη μια στιγμή στην άλλη. Γράφω παίζοντας τον Θεό και, μερικές φορές, το πετυχαίνω.

Δ.:Θέλεις να μου μιλήσεις για το φύλο;
Α.: Ενα πράγμα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτε (όπως για όλα σχεδόν).

Δ.:Θα ήθελες να συνουσιαστείς με έναν άνδρα;
Α.: Η «πανική» γυναίκα έχει φτερά· όποιος τη φιλά πετάει.

Δ.:Με πιάνει ίλιγγος στη νέα χιλιετία...
Α.: «Εν οίνω αλήθεια» σκέφτηκε ο Νώε. Ο ελέφαντας πρέπει να κόψει την προβοσκίδα του, η μικρή ουρά του ζήλευε.

            «Ο Αγιος Βασίλης δεν είχε πιστέψει ποτέ σε εμένα»

Δ.: Ποια είναι η μεγαλύτερη συμβολή σου στην ανθρωπότητα;
Α.: Καμία, εφόσον τα «έργα» μου, που κυοφορώ εντός μου, υπαγορεύουν τα γραπτά μου;

Δ.: Και το ανάποδο;
Α.: Οταν σταμάτησα να πιστεύω στον Αγιο Βασίλη, τότε που ήμουν τριών ετών, συνειδητοποίησα ότι εκείνος δεν είχε πιστέψει ποτέ σε εμένα.

Δ.: Διασκεδάζεις με το να γίνεσαι ακατανόητος για πολλούς ανθρώπους, όπως εγώ;
Α.: Οι λογοκριτές και οι ιεροεξεταστές, αυτοί με κατανοούν, καθώς γκαρίζουν και σκούζουν δυνατά, είπε ο υποκριτής στον ιπποκρατικό.

ΤΟ ΒΗΜΑ