Από τους σημαντικότερους γάλλους φιλοσόφους της εποχής μας, ο Μαρσέλ Γκοσέ με αυτό το έργο του, που εκδόθηκε το 1985, έθεσε ξανά το ζήτημα που απασχόλησε τα μεγάλα ονόματα της κλασικής κοινωνιολογικής και φιλοσοφικής σκέψης Ντιρκάιμ και Βέμπερ σχετικά με τον ρόλο της θρησκείας στις νεωτερικές κοινωνίες. Στις νεωτερικές κοινωνίες, λέει, οι επικρατούσες θρησκείες δεν σηματοδοτούν την άνοδο, αλλά αντιθέτως τη μείωση της ισχύος του θρησκευτικού φαινομένου. Αν όμως έμενε σ' αυτή την κρίση δεν θα έλεγε τίποτα παραπάνω από μια απλή κοινοτοπία. Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο ο Γκοσέ εξετάζει την άνοδο και την πτώση του θρησκευτικού φαινομένου και το πώς εξηγεί τη μείωση του ρόλου της θρησκείας.
Το τέλος των θρησκειών, λέει, δεν έρχεται επειδή εφθάρη η δυναμική της πίστης, αλλά αντιθέτως επειδή τα στοιχεία της επεκτείνονται μέσω της λειτουργίας του κράτους και της πολιτικής στην ίδια την κοινωνία. Οσο κυριαρχούσε η θρησκεία του μύθου ως αμιγής θρησκεία δεν υπήρχε κανένας διαχωρισμός του Θεού από τον πιστό, αφού ο Θεός μπορεί να κάνει οτιδήποτε και ενεργεί άπαξ διά παντός, ενώ δεν υπήρχε και η έννοια της ατομικής πίστης. Στις αμιγείς προγονικές θρησκείες ο κανόνας της ζωής συγχέεται με τον νόμο της ομάδας. Αντιθέτως στις μονοθεϊστικές θρησκείες της αποκάλυψης, η πίστη και η συμπεριφορά εξατομικεύονται. Ο Θεός πλέον ενεργεί στο παρόν και παρ' όλο που εξακολουθεί να είναι απεριόριστα ανώτερος, ο εξατομικευμένος άνθρωπος ισχυροποιείται και αυτός. Αυτή βεβαίως είναι μια παρατήρηση που ίσως ξενίζει, αλλά η περαιτέρω προσεκτική εμβάθυνση στον ισχυρισμό του Γκοσέ την κάνει λιγότερο ασαφή.
Η εξατομίκευση και η ισχυροποίηση της θέσης του ανθρώπου, εξηγεί, είναι αποτέλεσμα του πρώτου μεγάλου μετασχηματισμού, αυτού της εμφάνισης του κράτους. Αυτή η εμφάνιση κόβει την Ιστορία στα δύο και δημιουργεί μια εντελώς νέα εποχή, την εποχή της πολιτικής. Με το κράτος και την πολιτική ο ιερός χαρακτήρας των πραγμάτων κοινωνικοποιείται ή, με άλλα λόγια, αντί για σχέσεις μεταξύ πραγμάτων που έχουν τη νομιμοποίησή τους στο ιερό, έχουμε σχέσεις μεταξύ ατόμων τα οποία μεταπλάθονται και λειτουργούν στη βάση των σχέσεων της πολιτικής κυριαρχίας.
Από τη στιγμή που εμφανίζεται η πολιτική και το κράτος, η πορεία είναι προς την αποδυνάμωση της θρησκείας και της εκκλησίας. Μόνο που κατά την ερμηνεία του φιλοσόφου για την αποδυνάμωση της θρησκείας, καίριος και αποφασιστικός είναι ο ρόλος του ίδιου του χριστιανικού μονοθεϊσμού.
Ο χριστιανισμός γίνεται η θρησκεία της εξόδου από τη θρησκεία. Ο Θεός επιβιώνει αν και η εξουσία του έχει ακυρωθεί. Οι οικουμενικές μεγάλες θρησκείες δεν βρίσκονται σε φάση ανόδου της κυριαρχίας τους, αλλά σε διαδικασία εξόδου από αυτήν.
Τι εννοεί όμως ο συγγραφέας όταν μιλάει για την πορεία των θρησκειών προς την αποδυνάμωσή τους. Μήπως εννοεί πως οι άνθρωποι παύουν πλέον να πιστεύουν; Κάθε άλλο. Αυτό καμία σχέση δεν έχει με τον αριθμό των πιστών. Η πορεία αποδυνάμωσης της θρησκείας είναι το άλλο όνομα της πορείας εμφάνισης της πολιτικής. Η πολιτική ενότητα εξουσίας και κοινωνίας στη νεωτερικότητα εκφράζει την κατάληξη του ενιαίου χαρακτήρα του θείου. Μόνο που τώρα αυτή η ενότητα έχει πολιτικό και όχι θρησκευτικό χαρακτήρα.
Την ίδια στιγμή το «τέλος της θρησκείας» δεν σημαίνει το τέλος της ατομικής πίστης, δεν σημαίνει το τέλος της θρησκείας ως κουλτούρας, αλλά το τέλος του ρόλου της να δομεί το κοινωνικό πεδίο. Παίρνοντας ως παράδειγμα τις ΗΠΑ, λ.χ., υποστηρίζει πως εκεί είναι εμφανής η ισχύς της θρησκείας ως κουλτούρας και ταυτόχρονα η αδυναμία της ως δομής, ως εξουσιαστικού μηχανισμού.
Η πολύ ενδιαφέρουσα θέση του Γκοσέ έχει όμως κάποια κενά σημεία και αυτά αφορούν τον πολιτικό χαρακτήρα της ίδιας της εκκλησίας. Η χριστιανική εκκλησία βρίσκεται μέσα στην πολιτική κοινωνία και γι' αυτό είναι υποχρεωμένη να λύνει πολιτικά προβλήματα. Ο κόσμος των θρησκευτικών αξιών δεν είναι ο αυτόνομος κόσμος της κουλτούρας, αλλά κόσμος υπαγόμενος στην πολιτική πρακτική. Στην πολιτική όμως, δυστυχώς, το διακύβευμα δεν είναι οι πολιτισμικές αξίες, αλλά η κυριαρχία και η εξουσία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σκέψου δυο φορές πριν σχολιάσεις. Διαβάζεις ένα διαδικτυακό προσωπικό ημερολόγιο του οποίου η ανάγνωση ΔΕΝ είναι υποχρεωτική. Βαριέμαι τ' ανούσια μπλα μπλα και δαγκώνω όταν μου χαλάνε την ησυχία. Θα μπορούσα να έχω κλείσει τον σχολιασμό αλλά ακόμα νομίζω πως υπάρχουν κάποιοι που όντως έχουν κάτι να πουν κι εύχομαι να είσαι ένας από αυτούς αλλά οι πιθανότητες είναι λίγες και γι αυτό σου λέω: Για να μην σε φάει η μαρμάγκα σκέψου δυο φορές πριν σχολιάσεις, σαν να δίνεις εξετάσεις. Αλλιώς άστο καλύτερα!