Το τζαμί και τα ψέματα του Άδωνη για τους αρχαίους

Ψηφίστηκε προχτές στη Βουλή η τροπολογία για την ίδρυση μουσουλμανικού τεμένους στον Βοτανικό, κάτι που δημιουργεί την ελπίδα (αλλά μη βιαστείτε να χαρείτε) ότι θα πάψει κάποτε αυτό το όνειδος, να μην έχει δηλαδή η Αθήνα έναν αξιοπρεπή ναό για τις εκατοντάδες χιλιάδες μουσουλμάνους κατοίκους της. Πολλοί επικριτές της ανέγερσης συνέδεσαν το τζαμί με τους μετανάστες, μάλιστα ο Άδωνης Γεωργιάδης του ΛΑΟΣ επιστράτευσε το αφοπλιστικής ευήθειας επιχείρημα ότι αν αποκτήσει η Αθήνα τζαμί τότε θα γεμίσει μουσουλμάνους μετανάστες, διότι ο άλλος, ο Αφγανός ή ο Πακιστανός έστω, μόλις πληροφορηθεί ότι μπήκε ο θεμέλιος λίθος του τεμένους, θα σπεύσει να πουλήσει τα υπάρχοντά του για να εξοικονομήσει τα ναύλα, λες και αυτό τον εμπόδιζε ως τώρα. Ωστόσο, το επιχείρημα του Άδωνη καταρρέει αν σκεφτούμε ότι ο ίδιος καταγγέλλει εδώ και τόσα χρόνια την πλημμυρίδα των μεταναστών –χωρίς να υπάρχει το τζαμί. Οπότε, όπως η ανυπαρξία τζαμιού δεν εμπόδισε τους προηγούμενους έτσι και η ύπαρξή του δεν θα τραβήξει επόμενους –άλλοι είναι οι παράγοντες που αναγκάζουν κάποιον να ξενιτευτεί. Και θυμίζω ότι οι παππούδες μας πήραν τις στράτες και τα πέλαγα κι έφυγαν μετανάστες, νόμιμοι ή παράνομοι, στη Γερμανία και στην Αμερική χωρίς να υπάρχει ελληνορθόδοξος ναός εκεί που θα πήγαιναν. Μόλις πήγαν και αποκαταστάθηκαν και ρίζωσαν, τότε έχτισαν και ναούς –επειδή ευτυχώς στις καινούργιες τους πατρίδες δεν βρήκαν ρατσιστές σαν τον Άδωνη.

Αλλά ξεφεύγω από το θέμα μου –διότι αυτό που ήθελα να πω είναι ότι τζαμί έπρεπε να υπάρχει στην Αθήνα εντελώς άσχετα από τους μετανάστες, πολλοί από τους οποίους πράγματι είναι μωαμεθανοί. Ξεχνάει ο Άδωνης ότι υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες Έλληνες πολίτες που κατοικούν στο Λεκανοπέδιο, είτε Πομάκοι του Γκαζιού και των Σφαγείων, είτε Άραβες που ήρθαν για φοιτητές και έμειναν και έχουν κάνει οικογένειες εδώ,  είτε Έλληνες που έχουν ασπαστεί το Ισλάμ. Αυτοί τάχα είναι βήτα κατηγορίας πολίτες; Δεν δικαιούνται έναν αξιοπρεπή ναό; Όμως, για το τζαμί δεν θα γράψω περσότερα, επειδή υπάρχουν άλλοι απείρως αρμοδιότεροι από εμένα –εγώ περιορίζομαι να ευχηθώ (αν και πάντα κρατάω μικρό καλάθι) να λείψει το άγος της μισαλλοδοξίας που βαραίνει σήμερα πάνω από την Αθήνα. Αν θέλετε μπορείτε στα σχόλια να πείτε την άποψή σας για το τζαμί (ένα παράπλευρο ερώτημα είναι αν πρόκειται για κίνηση αντιπερισπασμού εκ μέρους της κυβέρνησης· ένα άλλο είναι αν θα έπρεπε οι ίδιοι οι πιστοί να πληρώσουν την ανέγερση)· εγώ όμως στη συνέχεια του άρθρου μου θα ασχοληθώ με ένα (ακόμα) μεγάλο ψέμα που ξεστόμισε ο Άδωνης Γεωργιάδης στη Βουλή κατά τη διάρκεια της συζήτησης για το τέμενος.

Συγκεκριμένα, ο τηλεβιβλιοπώλης βουλευτής του ΛΑΟΣ είπε (αντιγράφω από τα πρακτικά της Βουλής): Πρώτα από όλα χρωστάω μία απάντηση, πολύ σύντομη, στον Κοινοβουλευτικό Εκπρόσωπο της Νέας Δημοκρατίας, τον κ. Μαρκόπουλο, ο οποίος έκανε το συγκλονιστικό για πολλοστή φορά λάθος να εμπλέξει την ελληνική ιστορία, την ελληνική παράδοση, την αρχαία Ελλάδα και την ανεκτικότητα εις το θέμα της ανεγέρσεως του τεμένους. Για να τελειώνουμε με αυτό, οι φιλόλογοι και οι ιστορικοί της Αιθούσης καλώς γνωρίζουν ότι στην Αρχαία Ελλάδα απαγορευόταν να κτίζεις ναό άλλων θεών στον ελληνικό χώρο. Γι’ αυτό και αν πάτε σε οποιοδήποτε αρχαιολογικό μουσείο, δεν υπάρχουν υπολείμματα ναού άλλης θεότητας παρά μόνο, αγαπητέ Κυριάκο –επειδή έχεις μία ένσταση- από τους χρόνους της Ρωμαιοκρατίας. Χρειάστηκε να έρθουν οι ρωμαϊκές λεγεώνες στην Ελλάδα και διά της βίας να επιβάλλουν ανέγερση αλλότριων θεών στον ελλαδικό χώρο. Γι’ αυτό και για όσους επίσης γνωρίζουν, ο Σωκράτης καταδικάστηκε εις θάνατον με την κατηγορία ότι εισήγαγε καινά δαιμόνια. Τουτέστιν, για να τελειώνουμε, στην αρχαία Ελλάδα ουδεμία θρησκευτική ανεκτικότης υφίστατο. Αντιθέτως, όποιος προσέβαλλε τους θεούς έλεγε ο νόμος «παραδούναι τοις ένδεκα τεθνάτω αυθημερόν». Το τελειώνω το ιστορικό κομμάτι, για να ξέρουμε γιατί μιλάμε.

Μας λέει ο Άδωνης ότι στην αρχαία Ελλάδα απαγορευόταν να χτίζονται ναοί άλλων θεών. Επειδή όμως και η γάτα μου κάτι έχει ακουστά για λατρεία του Μίθρα και άλλων ανατολίτικων θεών, φροντίζει να το περιορίσει: στην κλασική εποχή το απαγόρευαν, αλλά μετά ήρθαν οι Ρωμαίοι  και μας επέβαλαν με το ζόρι (άλλον γκαϊλέ δεν είχαν) να χτίζουμε τζαμ… ναούς του Μίθρα. Ισχυρίζομαι ότι αυτή η θέση του Άδωνη είναι πέρα για πέρα ψέμα, και θα προσπαθήσω να το αποδείξω. Για να μη μακρηγορήσω, προσπερνάω τα «καινά δαιμόνια» του Σωκράτη, που βέβαια δεν νοούνταν σαν ξένες θεότητες· επίσης, να επισημάνω ότι το παράθεμα του νόμου που δίνει ο Άδωνης πρέπει να το έχει γράψει… Πέρσης, διότι το παραδούναι είναι ενεργητικό απαρέμφατο και δεν ταιριάζει με την προσταχτική του τεθνάτω. Το παραδούναι έπρεπε να είναι κάτι σαν παραδοθείς.

Γιατί λέω ότι ψεύδεται ο Σπυράδωνης; Διότι θα μπορούσε κανείς να του απαριθμήσει αρκετές περιπτώσεις για νέους θεούς ξενικής καταγωγής, που ενσωματώθηκαν με τον πιο επίσημο τρόπο στο επίσημο πάνθεο ελληνικών πόλεων. Δύο μόνο παραδείγματα αρκούν:

Η Βένδις (ή Βενδίς με περισπωμένη) ήταν θρακική θεότητα που άρχισε να λατρεύεται επισήμως στην Αθήνα από τους Θράκες εμπόρους την εποχή του Περικλή. Στην εποχή του Πλάτωνα  έχει πλέον οργανωμένη επίσημη λατρεία, με εορτές και πομπές στις οποίες συμμετείχαν επισήμως και οργανωμένα και Αθηναίοι πολίτες. Η Πολιτεία του Πλάτωνα (Πολιτεία 327Α-328Β) ξεκινάει με αναφορά στα Βενδίδεια, τη γιορτή προς τιμή της θρακικής αυτής θεότητας. Την εποχή του Αλεξάνδρου, το αθηναϊκό κράτος χρηματοδοτούσε τα έξοδα των Βενδιδείων, όπως φαίνεται από τα κατάστιχα της Ακρόπολης (δείτε εδώ στους στίχους 86-87)

Θα αντιτάξουν κάποιοι ότι η Βένδις δεν ήταν και τόσο ξένη, αφού οι Θράκες ήταν περίπου ελληνικό φύλο και αφού τη Βένδη κάποιοι την ταύτιζαν με την Άρτεμη. Δεν έχουν δίκιο, αλλά δεν θα προσπαθήσω να τους αντικρούσω, διότι έχω κι άλλο παράδειγμα, ακόμα πιο τρανταχτό. Πιο αιγυπτιακή θεότητα από την Ίσιδα γίνεται; Δεν γίνεται. Κι αν η λατρεία της Ίσιδας έγινε μια από τις σημαντικότερες λατρείες του ελληνικού κόσμου κατά την προχωρημένη ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, στην Αθήνα λατρευόταν από πολύ παλιότερα. Το ξέρουμε αυτό, επειδή το 333 π.Χ., όταν δίνεται σε εμπόρους από το Κίτιο της Κύπρου άδεια να ανεγείρουν ναό της Αφροδίτης στον Πειραιά, προστίθεται η φράση «καθάπερ καὶ οἱ Αἰγύπτιοι τὸ τῆς Ἴσιδος ἱερὸν ἵδρυνται» (εδώ, στο τέλος).

Δίνεται δηλαδή η άδεια στους Κιτιείς να ιδρύσουν ναό της Αφροδίτης, όπως ακριβώς έχουν οι Αιγύπτιοι ιδρύσει ναό της Ίσιδας. Επομένως, όχι απλώς δινόταν δικαίωμα σε ξένους να ιδρύουν ναούς για ξένες θεότητες, αλλά αυτό στη συνέχεια δηλωνόταν χωρίς καμιά φόρτιση, σαν κάτι το καθημερινό –μπορούμε όχι αβάσιμα να υποθέσουμε ότι θα υπήρχαν και πολλές άλλες τέτοιες περιπτώσεις.

Θα μπορούσε να αναφερθεί κανείς και σε πληθώρα άλλων περιπτώσεων με λατρείες ανατολικών και άλλων ξενικής προέλευσης θεοτήτων από θιάσους, συλλόγους λατρευτών, που δρούσαν ανενόχλητοι σε όλες τις ελληνικές πόλεις. Θα μπορούσε να αναφερθεί στην ενδεχομένως μη ινδοευρωπαϊκή προέλευση θεών του δωδεκαθέου, ή στον Διόνυσο και στον Πάνα, θεούς που διατήρησαν μέχρι μια αρκετά προχωρημένη περίοδο τον ξενικό ή/και ημιάγριο ή/και εξωτικό χαρακτήρα τους.  Αλλά είναι προτιμότερο να μείνουμε σε δυο άλλες περιπτώσεις. Το ίδιο το όνομα που διάλεξε ο ελληνολάτρης μας, ο Άδωνης εννοώ, πού παραπέμπει;  Μπορεί οι σημιτικές εκδοχές της λατρείας του Αδώνιδος να παραμένουν πολύ ασαφείς, αλλά στον ελληνικό χώρο λατρευόταν ήδη την εποχή της Σαπφώς (απ. 140 και 168) ως μια ρητά ξένη θεότητα, που προερχόταν από τον σημιτικό χώρο, σε ορισμένους μύθους με τη μεσολάβηση της Κύπρου. Πατέρας του σύμφωνα με απόσπασμα που αποδίδεται στον Ησίοδο ήταν ο… Φοίνιξ -ω του δράματος για τον Σπυράδωνη!

Τέλος, πόσο “ελληνική” θεότητα ήταν η Κυβέλη / Μήτηρ Θεών; Δεν ξέρουμε σήμερα μόνο την φρυγική προέλευσή της (ή έστω την ισχυρότατη ανατολική επιρροή σε μια λατρεία που μαρτυρείται ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια)· τα ανατολίζοντα και οργιαστικά στοιχεία της λατρείας της ήταν προφανή σε όλους και τονίζονταν συνειδητά. Αυτό δεν εμπόδισε όμως τις αρχές των πόλεων να την εντάξουν στο επίσημο πάνθεό τους, με οργανωμένη λατρεία και ναούς στο κέντρο της πόλης. Το Μητρώο της αθηναϊκής αγοράς, έδρα αρχικά της βουλής, έγινε τον πέμπτο πιθανότατα αιώνα ναός της Μητέρας των Θεών, της Κυβέλης, αλλά και έδρα των επίσημων αρχείων της πόλης (εξού και η λέξη μητρώο). Πόση μεγαλύτερη ενσωμάτωση μιας κατά βάση ξένης λατρείας στον πυρήνα της δημόσιας ζωής θέλει ο Άδωνις;  Μια ανατολική, οργιαστική λατρεία γίνεται η έδρα των αρχείων της πόλης!

Κατέδειξα νομίζω πειστικά ότι είναι λάθος (ή ψέμα) αυτό που ισχυρίστηκε στη Βουλή ο Άδωνης, ότι τάχα οι αρχαίοι απαγόρευαν την ίδρυση ναών ξένων θεοτήτων· αν διαβάζει, ελπίζω (αλλά δεν πιστεύω) ότι θα έχει το θάρρος να παραδεχτεί το λάθος του στην αμέσως επόμενη συνεδρίαση της Βουλής. Βέβαια, στην ανάλυση αυτή παρέκαμψα μια άλλη πτυχή του θέματος. Ας υποθέσουμε, για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, ότι ο Άδωνης είχε δίκιο και ότι οι αρχαίοι απαγόρευαν τους ξένους ναούς –θα έπρεπε τάχα να τους μιμηθούμε; Αν είναι έτσι, τότε, όπως είπε κάποιος σχολιαστής, να επαναφέρουμε επίσης τη δουλεία, να κλείσουμε όλες τις γυναίκες στα σπίτια, και να συγκροτήσουμε επίλεκτες στρατιωτικές μονάδες που να απαρτίζονται από ζευγάρια εραστών και ερωμένων, όπως ήταν ο Ιερός Λόχος! Θέλω να πω, το τζαμί είναι μια σύγχρονη δημοκρατική υποχρέωση απέναντι στους μωαμεθανούς κατοίκους του Λεκανοπεδίου (από τις οποίες πολλές δεκάδες χιλιάδες είναι Έλληνες πολίτες όσο και ο Άδωνης) και θα πρέπει να φτιαχτεί ανεξάρτητα από το τι έκαναν, πριν από 2.500 χρόνια, οι αρχαίοι ημών πρόγονοι.

Ωστόσο… ωστόσο δεν έπρεπε η ρετσινιά του Άδωνη να μείνει αναπάντητη –γιατί, θα το έχετε παρατηρήσει, στις μέρες μας δεν είναι καθόλου σπάνια η καπηλεία των αρχαίων μας, η χειραγώγησή τους· επειδή δεν έχουμε καμιά εμπιστοσύνη σε αυτά που λέμε ή επειδή ντρεπόμαστε να τα πούμε, τα βάζουμε στο στόμα κάποιου αρχαίου, κι έτσι ο κ. Κοτρώτσος βάζει πρωτοσέλιδο στον Ελεύθερο Τύπο τον χαλκευμένο Ισοκράτη, ο κ. Κουκοδήμος ψελλίζει ακατανόητα αρχαία ρητά για να δικαιολογήσει τις πομπές του, ο Άδωνης (πάλι!) πετσοκόβει τον Σόλωνα για να τον βγάλει ξενόφοβο, ο καθηγητής τις προάλλες σκαρώνει ανύπαρκτο ρητό του Πολύβιου για να κινδυνολογήσει για τη γλώσσα, νισάφι πια! Τουλάχιστον οι αρχαίοι είχαν τη λεβεντιά να λένε τις απόψεις τους χωρίς να κρύβονται πίσω από το δάχτυλό τους ή πίσω από τους προγόνους τους. Και θα περίμενε κανείς από έναν βουλευτή, που επιπλέον κερδίζει το ψωμί του πουλώντας τους αρχαίους, να μην τους διαστρεβλώνει τόσο ασύστολα –ή τουλάχιστον να μπορεί να πει μια αρχαία φράση, πέντε λέξεις, χωρίς να κάνει λάθη που θα έκαναν και Σκύθη αστυφύλακα να βάλει τα γέλια

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία