Πέτρος Κροπότκιν: Η Γαλλική Επανάσταση και το σήμερα

 

Πιο επίκαιρο από ποτέ το βιβλίο του Πέτρου Κροπότκιν που αναφέρεται στην μεγάλη Γαλλική Επανάσταση και το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ελεύθερος Τύπος» με μια εξαιρετική μετάφραση της Άντας Γαρμπή...

Διάλεξα το συγκεκριμένο βιβλίο καθώς η άρνηση του Κροπότκιν στον Λένιν (ο οποίος του είχε προτείνει αντιλαμβανόμενος την σπουδαιότητα του έργου να μεταφραστεί στα ρώσικα και να εκδοθεί κρατική δαπάνη προκειμένου να διδαχθεί στα σχολεία, κάτι που ο Κροπότκιν πιστός στις αντικρατικές του ιδέες δεν δέχθηκε), προσομοιάζει με τις τωρινές πολιτικές εξελίξεις. Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου και την εισαγωγή του εκδότη είναι φανερό το πώς ζούμε σήμερα αντίστοιχες στιγμές κοινωνικών αλλαγών με το τότε... Κρίνω δε, ότι η πρόσέγγιση του συγγραφέα θα αποκαλύψει σε όσους αναρωτιέστε «τι κάνουμε;» τον ρόλο των εμπλεκόμενων ομάδων εξουσίας, των ηγετών, αλλά κι εκείνων που υπόσχονται στους λαούς κοινωνική ανατροπή.

Όσοι επιλέξετε να διαβάσετε τις απόψεις του αριστοκράτη Ρώσου, ο οποίος υπηρέτησε ως αξιωματικός στην Σιβηρία, επιδόθηκε σε γεωγραφικές και ανθρωπολογικές έρευνες για να θεωρηθεί ο σημαντικότερος θεωρητικός αναρχικός της εποχής του, θα σοκαριστείτε από τις κοινωνικοπολιτικοοικονομικές συνθήκες της εποχής του, καθώς επίσης και τις δραματικές ομοιότητες με αυτό που ζούμε τώρα, για να επιβεβαιωθεί η φράση του Καρλ Μαρξ ότι "η Ιστορία επαναλαμβάνεται πότε σαν φάρσα και πότε σαν τραγωδία" (18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη).

Ό,τι συνέβη πριν από δύο αιώνες, αναπαράγεται σήμερα, αλλά με αντίθετη φορά. «Οι κληρονόμοι της νύχτας της 4ης Αυγούστου του 1789, έδωσαν βαρύτητα οικόσημου στον τραπεζικό λογαριασμό και στον δείκτη πωλήσεων, κάνοντας το μυστήριο του χρήματος, λογιστική», γράφει ο Ραούλ Βανεγκέμ στο «Επανάσταση της Καθημερινής Ζωής». Ο Θεός πέθανε, ζήτω ο νέος Θεός: Οι αγορές, μια αόρατη, απρόσιτη, σχεδόν μεταφυσική οντότητα, ο βηματοδότης των εμπορευματικών και χρηματικών ροών, που προκαλεί φόβο και δέος...

Ο σύγχρονος καπιταλισμός γυρίζει τους δείκτες του ρολογιού της ιστορίας πίσω, οδηγώντας την σημερινή κοινωνία στο προ της Γαλλικής Επανάστασης καθεστώς, μόνο που αυτή την φορά:

• το πεδίο δράσης δεν είναι εθνικό, αλλά παγκόσμιο
• ο νέος μονάρχης είναι ο πλανητάρχης
• οι νέοι φεουδάρχες είναι η διεθνής ελίτ με τις πολυεθνικές και τις μεγάλες τράπεζες
• τα κέντρα εξουσίας είναι διάχυτα και αθέατα. Δεν υπάρχουν πλέον Βαστίλλες και Βερσαλλίες, ούτε και χειμερινά ανάκτορα
• το κύριο όπλο της καθυπόταξης δεν είναι πλέον η αποκλειστική χρήση της ωμής βίας (αν και αυτή χρησιμοποιείται επικουρικά, όποτε και σε όποιον βαθμό χρειαστεί), αλλά η εφαρμογή της συντονισμένης πλύσης εγκεφάλου από τα μέσα «ενημέρωσης» και από άλλες υπερσύγχρονες μεθόδους χειραγώγησης και
• το σύγχρονο «οργανωμένο» επαναστατικό κίνημα, έχοντας αφομοιώσει τα στοιχεία από την ίδια ακριβώς κοινωνία την οποία διατείνεται ότι αντιμάχεται και μη έχοντας σαφή προσδιορισμό των στόχων του, συνεχίζει να είναι καθηλωμένο στις πολιτικοοικονομικές κατηγορίες του παρελθόντος, αδυνατώντας έτσι να κατανοήσει και να αναλύσει την σύγχρονη πραγματικότητα.

Ο Πέτρος Κροπότκιν διακηρύσσει και αποδεικνύει πως «μια παρατεταμένη περίοδος εξαθλίωσης δεν οδηγεί στην επανάσταση αλλά στον ολοκληρωτισμό, δίνοντας τα παραδείγματα του Ναπολέοντα, του Χίτλερ και του Στάλιν. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η ρήξη έρχεται πάντα όταν η διάσταση σε αυτό που θα μπορούσε να υπάρχει φθάνει σε τέτοιο σημείο, ώστε αυτό που υπάρχει να θεωρείται παράλογο».

Ο Χέγκελ, από την πλευρά του, αναφερόμενος στην επανάσταση γράφει ότι αυτή «υπερβαίνει» τα άτομα και «αποσπά» την κάθε ξεχωριστή συνείδηση από την σφαίρα που της είχε αποδοθεί στην παλιά τάξη των πραγμάτων» («Φαινομενολογία του πνεύματος», εκδόσεις Δωδώνη). Με αυτό τον τρόπο ο λαός απομαζοποιείται και αποκτά συνείδηση του εαυτού του και τον επιδιώξεων του. Οι άνθρωποι δρουν πλέον ως προσωπικότητες που έχουν αφυπνιστεί και όχι ως μάζα.

Το ασήμαντο γεγονός που οδηγεί στην επανάσταση

«Ο εξαθλιωμένος δεν βλέπει τον κόσμο όπως ο κοινωνιολόγος. Ο εξαθλιωμένος βρίσκεται μέσα στην εξαθλίωσή του… Είναι η καθολική διείσδυση του θανάτου μέσα στην ζωή, είναι μια πρώιμη γεύση θανάτου αναμεμιγμένη σε κάθε ζωή» (Σαρλ Πεγκύ).

Κυνικά ο Ναπολέων σχολίαζε ότι «σε κάθε Επανάσταση υπάρχουν εκείνοι που την κάνουν και εκείνοι που επωφελούνται από αυτή». Η Γαλλική Επανάσταση, για παράδειγμα, εξελίχθηκε σε τρεις φάσεις: α) την πάλη του λαού, των ευγενών και των αστών εναντίον της μοναρχίας, β) την πάλη του λαού και των αστών εναντίον των ευγενών και της μοναρχίας και γ) την πάλη των αστών εναντίον του λαού, που κατέληξε στην κατάλυση της Δημοκρατίας και στην Παλινόρθωση. Τελικά δεν ήταν ούτε η πρώτη φορά, ούτε η τελευταία που μια Επανάσταση, η οποία έγινε από τον λαό και για τον λαό, δεν ωφέλησε τελικώς παρά μόνο μια νέα κυρίαρχη μειοψηφία. Μια νέα τάξη, που θα εμφάνιζε την κυριαρχία της ως φορέα του γενικού συμφέροντος.

Ο Κροπότκιν, αποκαλύπτει και τον πραγματικό ρόλο των Ιακωβίνων, οι οποίοι μετατράπηκαν σε όργανα του συγκεντρωτικού μηχανισμού στέλνοντας στη λαιμητόμο τους αληθινούς υπερασπιστές της Επανάστασης, τους οποίους ο γιρονδίνος Μπρισό αποκαλούσε «αναρχικούς».  Η νίκη των Ιακωβίνων και η 9η Θερμιδώρ θα είναι τα δύο ορόσημα της νίκης της αντίδρασης. Ήδη με την εγκαθίδρυση του Καθεστώτος της Τρομοκρατίας (που δεν ήταν η αντίδραση της αποτυχημένης ολοκλήρωσης του επαναστατικού σχεδίου μιας τελματωμένης Επανάστασης, αφού οι Ιακωβίνοι εξόντωσαν όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα της πρώτης Επανάστασης),  ως γνήσιοι ολοκληρωτικοί αποτέλειωσαν όχι μόνο τους αντιπάλους των κυβερνητικών επιτροπών, αλλά και τυχαία θύματα, χωρίς να υπάρχει εναντίον τους κανένα επιβαρυντικό στοιχείο για αντεπαναστατική δράση. Ο Προυντόν γράφει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του "Confession d’ un revolutionnaire" ότι «είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι από τα 300.000 δύστυχα θύματα την θηριωδών της Γαλλικής Επανάστασης μόνο 3000 ανήκαν στην αριστοκρατία. Όσο για το πώς έβλεπαν οι Ιακωβίνοι την ελευθερία, ο αφορισμός του Σαιν Ζυστ δίνει την απάντηση: «Όχι ελευθερία στους εχθρούς της ελευθερίας».

Αναμφίβολα, η ζωή είναι απείρως περιπλοκότερη από οτιδήποτε μπορεί να προβλεφθεί. Όμως η γενική εικόνα της μελλοντικής κοινωνίας μορφοποιείται. Μπορούμε ήδη να δούμε αυτό που γεννιέται . Το μόνο που χρειάζεται είναι να το παρατηρήσουμε.

Διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο, το οποίο θεωρώ επιεικώς εξαιρετικό, κατανοούμε απολύτως το έργο του Κροπότκιν στην προσέγγιση του να αναλύσει μια κοινωνική κατάσταση που οδήγησε στην επανάσταση. Αποδεικνύει ότι όλες οι επαναστάσεις ξεκινάνε από τον λαό, παραθέτει τα ιστορικά γεγονότα, ξεγυμνώνει τον ρόλο των «καθοδηγητών». Το συγκεκριμένο ιστορικό του έργο αποτελεί θεμέλιο για όσους θέλουν να κατανοήσουν το οικοδόμημα του αναρχοκομμουνισμού το οποίο ο Κροπότκιν αρχίζει να κατασκευάζει το 1870.

Εξαιρετικά παράδοξο ότι τούτο το βιβλίο είχε τεράστια αποδοχή ανάμεσα στους κύκλους των μαρξιστών (αν και διαδόθηκε ευρέως στους αναρχικούς κύκλους), καθώς ο Λένιν ήταν εκείνος που το εγκωμίασε, μιας και ήθελε να διαδώσει την κλασσική αυτή μελέτη, επανεκδίδοντάς την (100.000 αντίτυπα). Την θεωρούσε, βλέπετε, μοναδική για το ρόλο που έπαιξαν οι λαϊκές μάζες στην επανάσταση.

Θα κλείσω με την φράση του Λουδοβίκου του IΔ « Αν ήμουν υπήκοος σίγουρα θα επαναστατούσα»...

ΥΓ: Συγχαρητήρια στον εκδότη, ο οποίος μας καλωσορίζει γράφοντας τα εξής: «Σε αυτούς που θυσίασαν την ζωή τους για την Ελευθερία και την Ισότητα, αγωνιζόμενοι ενάντια στον ολοκληρωτισμό με όποια μορφή –αντιδραστική ή «προοδευτική»- κι αν εμφανίστηκε στην Ιστορία.

Πέτρος Κροπότκιν: Η Γαλλική Επανάσταση και το σήμερα - Provocateur