Πώς η ομοσπονδιακή λογική θα σώσει το ευρωπαϊκό σχέδιο

Μια πρόταση των Ελλήνων φεντεραλιστών για τις Πολιτείες της Ευρώπης

Αλφρέντο Σαλτιέλ

01/12/2017

Όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρεσβύτερος ενέταξε την Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το 1979, το έπραξε κόντρα στο ρεύμα της εποχής εκείνης, καθώς το σύνθημα που επικράτησε και κέρδισε τις εκλογές δυο χρόνια αργότερα ήταν «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Ευτυχώς, η κυβέρνηση που διήρκεσε σχεδόν όλη την δεκαετία του 1980 κράτησε την χώρα στην ΕΟΚ, εκμεταλλεύτηκε τα «πακέτα» Ντελόρ, όμως μοίραζε δανεικά που αύξησαν ραγδαία το χρέος της χώρας. Διαχρονικά, από την μεταπολίτευση και μετά, η Ελλάδα οφείλει την επιβίωση και εξέλιξή της στο ότι είναι αναπόσπαστο μέλος του στενού πυρήνα της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το γεγονός πως η παρούσα κυβέρνηση αποδέχθηκε το όραμα της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης καθώς υπουργός της υποστήριξε δημόσια τον «αριστερό προοδευτικό φεντεραλισμό» [1] ενώ πιστεύει πως «ευρωπαϊσμός χωρίς φεντεραλισμό είναι κενό γράμμα» [2], αποδεικνύει την ιστορική αυτή πραγματικότητα. Η ομοσπονδιακή λογική (φεντεραλισμός) [3] δεν έχει ιδεολογικό πρόσημο καθώς αποτελεί μοντέλο αποκεντρωμένης διακυβέρνησης. Έστω και έτσι, όμως, είναι σημαντικό το ότι αποδέχεται το επόμενο στάδιο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker, σε συνέντευξη Τύπου της συνόδου κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών για το Brexit και την κρίση των μεταναστών, στις Βρυξέλλες στις 19 Φεβρουαρίου 2016. REUTERS / Eric Vidal
-------------------------------------------------------------------------

Πριν αναλύσουμε το όραμά μας για την Ευρώπη του αύριο, ας δούμε ποια είναι η κατάσταση σήμερα και ποια είναι τα επικρατέστερα σενάρια για την πολιτική εξέλιξη και διακυβέρνηση της Ευρώπης.

ΣΕΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το σύγχρονο διεθνές περιβάλλον και οι εν αυτώ εξελίξεις λειτούργησαν -και λειτουργούν- ως καθρέπτης αληθείας, αντανακλώντας τα αδύναμα σημεία, αλλά και τις δυνατότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η παρατεταμένη κρίση της ευρωζώνης καθώς και η μεταναστευτική κρίση με την έξαρση του 2015 η οποία με την σειρά της ήγειρε ζητήματα ασφάλειας αλλά και κοινής άμυνας και κοινής εξωτερικής πολιτικής, με φόντο ένα μεταβαλλόμενο οικονομικό περιβάλλον, όπου προβλέπεται μετατόπιση των πηγών παραγωγής οικονομικού πλούτου στην επόμενη δεκαπενταετία, αλλά και το Brexit [5], οδήγησαν τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ανάγκη δημοσίου διαλόγου για το μέλλον της ΕΕ.

Ταυτόχρονα, αναδύονται πολιτικοί και πολιτικές που ριζοσπαστικοποιούνται, δημιουργώντας κλυδωνισμούς για την ισορροπία της διεθνούς έννομης τάξης και της ειρήνης (Τραμπ, Β. Κορέα, Πούτιν, αλλά και Ερντογάν), και η ΕΕ καλείται να αναλάβει ενιαίο, σύσσωμο αλλά και ευέλικτο πολιτικό ρόλο όσον αφορά την εξωτερική πολιτική της.

Δυστυχώς, εντός της ΕΕ εγείρονται ζητήματα έλλειψης κοινής αντιμετώπισης και αλληλεγγύης όσον αφορά την ανθρωπιστική και νομική αντιμετώπιση των μεικτών προσφυγικών ροών. Εξ αυτού απειλήθηκε η ενότητα του χώρου Schengen -και ίσως ακόμη αυτός αντιμετωπίζει προβλήματα, καθότι κάποια κράτη-μέλη, κατά παράβαση, ή κατά νόμιμη εξαίρεση ως επικαλούνται, εφαρμόζουν μονομερείς πρακτικές που αναιρούν την ενότητά του. Με την σειρά του, το ζήτημα της βιωσιμότητας του χώρου Schengen, έφερε στο προσκήνιο την άμεση ανάγκη περιφρούρησης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Το ανωτέρω πλαίσιο, σε συνδυασμό με την οικονομική ύφεση των τελευταίων ετών, επέτρεψε την άνοδο λαϊκίστικων κομμάτων και ρητορικής στις κοινωνίες διαφόρων κρατών-μελών με δούρειο ίππο τις υπεραπλουστεύσεις νοημάτων και υποσχέσεων και με στόχο την νομιμοποίηση ακραίων και αντιδημοκρατικών πρακτικών.

Εξ αυτών των ως άνω αλυσιδωτών θεσμικών ζητημάτων που έχουν άμεσο πρακτικό και κοινωνικό αντίκτυπο στους Ευρωπαίους πολίτες, τέθηκε το πολιτικό και νομικό ζήτημα της ουσιαστικής εφαρμογής του ευρωπαϊκού δικαίου και των ευρωπαϊκών αξιών. Είναι ατελές το ευρωπαϊκό δίκαιο και δεν εκτελείται; Δύνανται τα κράτη-μέλη να λαμβάνουν μονομερείς αποφάσεις και ενέργειες και ποιά η ευελιξία των ευρωπαϊκών θεσμών σε αυτό; Εάν τα κράτη-μέλη σε καταστάσεις επείγοντος και έκτακτης ανάγκης προσφεύγουν σε μονομερείς ενέργειες με σκοπό την αντιμετώπιση του εκάστοτε προβλήματος σε εθνικό επίπεδο, τότε ποιός ο πολιτικός και θεσμικός ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης σήμερα και στο μέλλον;

Έτσι, τον Μάρτιο του 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διανύοντας το μέσο της θητείας της, άνοιξε τον «Δημόσιο Διάλογο για το μέλλον της Ευρώπης» μέσω της ‘Λευκής Βίβλου για το Μέλλον της Ευρώπης’, σκιαγραφώντας πέντε σενάρια:

(α) Συνεχίζουμε κανονικά:
Η ΕΕ των 27 επικεντρώνει την προσοχή της στην επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος θετικών μεταρρυθμίσεων.

(β) Τίποτε άλλο εκτός από την ενιαία αγορά:
Η ΕΕ των 27 επικεντρώνεται εκ νέου σταδιακά στην ενιαία αγορά.

(γ) Όσοι θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα:
Η ΕΕ των 27 επιτρέπει σε όσα κράτη-μέλη το επιθυμούν να αναπτύξουν μεγαλύτερη δράση σε συγκεκριμένους τομείς.

(δ) Κάνουμε λιγότερα αλλά με πιο αποδοτικό τρόπο:
Η ΕΕ των 27 εστιάζει στην επίτευξη καλύτερων και ταχύτερων αποτελεσμάτων σε επιλεγμένους τομείς πολιτικής, κάνοντας λιγότερα σε άλλους τομείς.

(ε) Κάνουμε όλοι μαζί πολύ περισσότερα:
Τα κράτη-μέλη αποφασίζουν να κάνουν πολύ περισσότερα από κοινού σε όλους τους τομείς πολιτικής.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη, προτίθενται να οργανώσουν σειρά «συζητήσεων για το μέλλον της Ευρώπης» στις πόλεις και στις περιφέρειες της Ευρώπης. Μέχρι τις επόμενες εκλογές για την ανάδειξη του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο του 2019, στόχο έχει να παρουσιάσει στους Ευρωπαίους πολίτες ένα σχέδιο, ένα όραμα και μια πορεία για το μέλλον.

Ήδη κατά την ομιλία για την Κατάσταση της Ένωσης (State of the Union) τον Σεπτέμβριο του 2017, ο πρόεδρος Γιουνκέρ έθεσε ως στόχο την επίτευξη Κοινής Πολιτικής Άμυνας μέχρι το 2025 και χειροκροτήθηκε από την ευρεία πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ως πρώτο και αποφασιστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση υπεγράφη στις 13 Νοεμβρίου 2017 από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών η PESCO (Permanent Structured Cooperation).

Σε σχέση με το «υπαρξιακό» ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαφαίνεται ότι οι θεσμοί της, με πρωταγωνίστρια την Επιτροπή Γιουνκέρ, μετακινούνται από το μοτίβο της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης (multi level governance) στο μοτίβο της εμπλουτισμένης ή υβριδικής φεντεραλιστικής διακυβέρνησης, τουλάχιστον όσον αφορά συγκεκριμένες μείζονες κρατικές αρμοδιότητες, ήτοι οικονομία, άμυνα, εξωτερική πολιτική.

Η πρόταση των φεντεραλιστών για την δομή και λειτουργία της ΕΕ συνοψίζεται στο εξής σενάριο:

Πρώτον, η ευρωζώνη θα αποτελέσει έναν πυρήνα φεντεραλιστικής διακυβέρνησης, όπου θα υφίσταται ένας Κοινός Προϋπολογισμός, και ένας υπερ-υπουργός Οικονομικών. Η σχετική νομοθεσία θα είναι άμεσα δεσμευτική για τα κράτη-μέλη και τους πολίτες (όπως είναι σήμερα οι Κανονισμοί). Τα κράτη-μέλη θα δεσμεύονται από Ευρωπαϊκό Σύνταγμα με υπέρτερη νομική ισχύ έναντι της εσωτερικής εθνικής τους έννομης τάξης (φεντεραλιστικό μοτίβο διακυβέρνησης).

Δεύτερον, ο ως άνω πυρήνας και οι λοιπές χώρες της ΕΕ θα συνεχίσουν να αποτελούν την οντότητα της ΕΕ, οριοθετώντας τα κοινά εξωτερικά σύνορα και κοινή άμυνα και πολιτική (υβριδικό μοτίβο διακυβέρνησης, όπου υφίσταται διακρατική διακυβέρνηση με εκχώρηση αποκλειστικών κρατικών αρμοδιοτήτων σε υπερκρατικό φορέα).

Σε τρίτο επίπεδο, οι χώρες Συνεργασίας (πχ της Ελεύθερης Οικονομικής Ζώνης, η Τουρκία και άλλες της Ευρωπαϊκής Γειτονίας) θα συμμετέχουν σε προγράμματα και κοινές πολιτικές με την Ευρωπαϊκή Ένωση, à la carte και κατόπιν συμφωνίας (μοτίβο δια-κρατικής διακυβέρνησης).

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΡΑΜΑ;

Το όραμά μας είναι μια νέα, συνεκτική, αλληλέγγυα Ευρώπη στην οποία θα πληρούνται όλες εκείνες οι προϋποθέσεις δημιουργίας μιας ολοκληρωμένης ταυτότητας. Μια Ευρώπη που τίποτα δεν θα έχει να ζηλέψει από τις μεγάλες δυνάμεις, και που θα μπορεί να έχει το δικό της πρόσωπο. Προκειμένου να επιτευχθούν οι ανωτέρω προϋποθέσεις, πρώτιστη προτεραιότητα αποτελεί η μείωση του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η συνεννόησή τους όχι μόνο με όρους συμφερόντων αλλά κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στο συνέδριο των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών που έλαβε χώρα στην Βαυαρία της Γερμανίας στο διάστημα 3-5 Νοεμβρίου 2017, αναπτύχθηκε το νέο μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης όπως αποτυπώνεται στον χάρτη:

Πηγή:http://taxieuropa.blogactiv.eu/2017/08/17/future-of-eu-circles-of-prosperity-hope-taxistrasbourgeurope/ Author: Eurobrat
-------------------------------------------------------------------------------------

Παρατηρεί κανείς τρεις ομόκεντρους κύκλους: Την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία ως μετεξέλιξη της Ευρωζώνης, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Νέα Κοινή Αγορά.

Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία ως μετεξέλιξη της Ευρωζώνης μπορεί να υφίσταται αν και εφόσον αποδεχθεί το σύνολο των χωρών που την απαρτίζουν ένα νέο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα το οποίο, σημειωτέον, είχαν αρνηθεί μέσω δημοψηφισμάτων η Γαλλία και η Ολλανδία το 2005. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει πως θα γίνει πάλι το ίδιο διαχειριστικό λάθος όπως προ δεκαετίας. Το νέο Σύνταγμα που οφείλει να περάσει από όλα τα εθνικά κοινοβούλια των ευρωπαϊκών χωρών που ενδιαφέρονται για την περαιτέρω ενοποίηση και ολοκλήρωση, πρέπει πρώτα απ’ όλα να εξυπηρετεί τα συμφέροντα κάθε Ευρωπαίου πολίτη, ανεξαρτήτως της χώρας ή της περιφέρειας στην οποία ζει σήμερα.

Μέσω αυτής μπορεί να θεσμοθετηθεί: Υπουργός για το Ευρώ, Υπουργός για την Κλιματική Αλλαγή και Υπουργός για την Ασφάλεια των Συνόρων.

Όποια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εκτός G7) δεν θέλει να περάσει στο τελικό στάδιο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης μπορεί να παραμείνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως έχει.

Ωστόσο, η πρόταση που οφείλει να καταθέσει η Ελλάδα στις διαβουλεύσεις που λαμβάνουν χώρα με στόχο την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, είναι το ομοσπονδιακό μοντέλο διακυβέρνησης μέσω της μετεξέλιξης των Περιφερειών σε Πολιτείες.

ΠΟΙΑ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ;

Οι Περιφέρειες υπάγονται στην χώρα και η εκάστοτε κυβέρνηση διαπραγματεύεται με την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ οι Πολιτείες εποπτεύονται από την κυβέρνηση και διαπραγματεύονται οι ίδιες με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Άλλωστε, έχει ήδη θεσμοθετηθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών από το 1994. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στη μετεξέλιξη των ήδη υπαρχόντων θεσμών ώστε να αναδείξουμε την φορολογική συνείδηση κάθε Ευρωπαίου πολίτη που θα επωφελείται από τις ανταποδοτικές υπηρεσίες της Πολιτείας, και που δεν θα ταλαιπωρείται πλέον από τις γραφειοκρατικές διαδικασίες της κυβέρνησης που ασκεί την εποπτεία.

Αυτό ορίζεται ως αποκέντρωση.

Αντί λοιπόν η ανά χώρα γενική κυβέρνηση να διαχειρίζεται το σύνολο των φόρων και εισφορών κατά πώς εκείνη προϋπολογίζει και επιλέγει, προτείνουμε ένα μεγάλο ποσοστό των φορών να παραμένει στην εκάστοτε Πολιτεία ώστε τα ανταποδοτικά οφέλη και οι υπηρεσίες να πραγματοποιούνται άμεσα σε συνέχεια των αιτημάτων τους.

Για παράδειγμα, αντί να λέμε ότι έχουμε την περιφέρεια Βορείου και Νοτίου Αιγαίου, ενώνουμε τις δυο περιφέρειες και υποστηρίζουμε την μετεξέλιξη τους σε μια Πολιτεία η οποία θα ονομάζεται «Αιγαίοι Νήσοι, Ελληνική Πολιτεία της Ευρώπης - Aegean Islands, the Hellenic State of Europe». Άλλωστε, εφόσον έχουμε σε κοινοτικό επίπεδο αποφασίσει πως η Τουρκία είναι εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι Αιγαίοι Νήσοι ως Πολιτεία αποτελούν τα σύνορα της Ευρώπης με την Ανατολή. Το ίδιο μπορεί να συμβεί για την Καταλονία, την Βαυαρία, την Λομβαρδία κοκ.

Ενδεχομένως αυτός θα ήταν ο δρόμος για την επιστροφή και του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρώπη, που δυστυχώς βρίσκεται σε διαδικασία εξόδου, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν τις Ευρωεκλογές του 2019.

Γεγονός είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση των 14,6 τρισεκατομμυρίων ευρώ μπορεί να λύσει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα κάθε χώρα μπορεί μόνη της.

Πριν ορίσουμε το ποσοστό φόρου που θα πρέπει να αυτοδιαχειρίζεται κάθε εν δυνάμει Πολιτεία, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την προσφορά σε ποσοστό ΑΕΠ που δύναται να προσφέρει. Για παράδειγμα η Καταλονία «Catalunya, the Spanish State of Europe» ή η Βαυαρία «Bavaria, the German State of Europe» που παράγουν αντίστοιχα το 20% του ΑΕΠ των χωρών τους, θα μπορούσαν να αυτοδιαχειρίζονται το μεγαλύτερο ποσοστό των φόρων που θα είχαν την υποχρέωση να αποδώσουν στην γενική κυβέρνηση επιτρέποντας την διαχείριση του υπολοίπου ποσοστού των φόρων από την εποπτεύουσα κυβέρνηση και ακολούθως από τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Έτσι κάθε πολίτης, κάθε Πολιτείας μπορεί να νιώθει πως η παραγωγή που ο ίδιος δημιουργεί στην τοπική, εθνική και ευρωπαϊκή κοινωνία επιστρέφει πίσω σε αυτόν με απτό και ρεαλιστικό τρόπο, αποφεύγοντας τις πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες καθώς και τις πελατειακές σχέσεις με την γενική κυβέρνηση.

Παράλληλα, δημιουργούνται κατ’ αυτό τον τρόπο η τραπεζική ένωση, η πανευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων, η αμοιβαιοποίηση του χρέους μέσω ευρωομολόγων, το ευρωπαϊκό επίδομα ανεργίας, η αύξηση του κοινοτικού προϋπολογισμού και η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη των πολιτειών μεταξύ τους, υπό την επίβλεψη της μετεξέλιξης της «Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Πολιτειών».

Είναι πλέον δεδομένο πως ο εθνικισμός, ο αντι-ευρωπαϊσμός και γενικότερα ο λαϊκισμός έχουν αλώσει αρκετές χώρες τόσο της ευρωζώνης όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γι’ αυτό και προτείνουμε την διεύρυνση της αποκέντρωσης των χωρών και όχι την κατάργησή τους.

Προς επίρρωσιν αυτού, στην Γερμανία δεν θα πρέπει να λησμονηθεί η άνοδος του εθνικιστικού κόμματος AfD, καθώς και οι αποσχιστικές τάσεις μιας αξιοπρόσεκτης μειοψηφίας στην Βαυαρία η οποία παράγει σχεδόν το ίδιο ποσοστό επί του ΑΕΠ με την Καταλονία. Επομένως, χρειάζεται προσοχή στην σύγχυση που μπορεί να επικρατήσει μεταξύ μιας οικονομικά παραγωγικής περιφέρειας στην Ευρώπη ή μιας περιφέρειας πολιτιστικά αποξενωμένης από τον ευρωπαϊκό κοινοτικό κορμό με τις όποιες αποσχιστικές τάσεις. Τάσεις φυγόκεντρες, οι οποίες είναι καταδικαστέες. Ουδέποτε αποσχιστικές πρωτοβουλίες εντός ενός κράτους ή μιας ένωσης κρατών ενίσχυσαν την κοινωνική συνοχή και διασφάλισαν έτι περαιτέρω την ειρήνη διεθνώς.

Η βία καταλύει τις δημοκρατικές ευαισθησίες που οφείλει να έχει η Ευρώπη έπειτα από τα δεινά των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Σήμερα, η ειρήνη και η ασφάλεια στην Ευρώπη υπονομεύονται από μια ατίθαση Ρωσία στα ανατολικά της σύνορα και την τρομοκρατία που προέρχεται από την Μέση Ανατολή.

Ταυτόχρονα, το ενδεχόμενο Brexit, ο ευρωσκεπτικισμός και η ανάδυση των ακροδεξιών κομμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη σήμερα, συνιστούν νέους κινδύνους για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Η δημοκρατία, αν απειλείται με διάλυση, απειλείται εκ των έσω. Συγκεκριμένα, οι Ευρωσκεπτικιστές και οι Ευρωαρνητές που εκλέγονται στα ευρωπαϊκά κοινοβούλια, αποτελούν τον δούρειο ίππο στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα που είχαν οραματιστεί οι Ευρωπαίοι Πατέρες.

Όσον αφορά τη Νέα Κοινή Αγορά, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν να διαπραγματευτούν ξεχωριστά τις σχέσεις με τις χώρες που βρίσκονται σε κόκκινο χρώμα όπως: Το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία, την Ουκρανία, τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων (Αλβανία, Σκόπια, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία), την Τουρκία και την Ελβετία.

Συνοψίζοντας, η Ευρωζώνη και η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκονται σ’ ένα τεράστιο σταυροδρόμι ιστορικής αξίας και σημασίας έμπροσθεν του οποίου παρουσιάζεται μια μοναδική ευκαιρία, δεδομένων των συγκυριών. Η ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης των Περιφερειών, υπό την ανωτέρω λογική, είναι η μετεξέλιξη που χρειαζόμαστε για να παραμείνουμε ενωμένοι. Οφείλουμε, λοιπόν, χωρίς βίαιες συγκρούσεις και βίαια αποτελέσματα να δώσουμε μεγαλύτερη αυτονόμηση και αυτοτέλεια στις περιφερειακές – πολιτειακές δομές, ώστε να μπορέσουμε να γίνουμε μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή ομοσπονδία.

Τώρα παρά ποτέ, οφείλουμε ως Έλληνες και Ευρωπαίοι μετά από 8 χρόνια ασφυκτικής πίεσης μέσω των μνημονίων να δείξουμε τον δρόμο στην μετεξέλιξη της Ευρώπης υλοποιώντας με ουσιαστικό τρόπο το άρθρο 28 του Συντάγματος το οποίο από το 2001 αποτελεί θεσμικά τον θεμέλιο λίθο για την συμμετοχή της Ελλάδας στις διαδικασίες της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης [6].

Με την καθιέρωση των κοινών συνόρων θα διασφαλιστεί ο ορθολογικός και αποτελεσματικός έλεγχος των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών. Η Ευρωπαϊκή Ακτοφυλακή, η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή, η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, θα διασφαλίσουν την ομαλότητα στην καθημερινότητα των Ευρωπαίων πολιτών και θα οδηγήσουν σε σταδιακή οικονομική ανάκαμψη και ευημερία σε καθεστώς ειρήνης και ασφάλειας [7].

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

[1] https://www.euractiv.gr/section/all/interview/pappas-stin-euractiv-tha-e...
[2] http://avgi.gr/article/10951/8055589/europaismos-choris-phenteralismo-ei...
[3] Με πράσινο χρώμα στον χάρτη της Γης απεικονίζονται οι ομοσπονδίες. Πλην Κίνας και Ιαπωνίας, όλα τα πολυπληθή και σημαντικά κράτη του κόσμου (ΗΠΑ, Καναδάς, Μεξικό, Βραζιλία, Αργεντινή, Γερμανία, Ρωσία, Ινδία, Αυστραλία) είναι οργανωμένες ομοσπονδίες.

https://el.wikipedia.org/wiki/Ομοσπονδιακό_κράτος

[4] Δεν είναι τυχαίο ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος, είχε δηλώσει ότι η Ευρώπη πρέπει να προχωρήσει στην ομοσπονδιακή ενοποίηση.
http://news247.gr/eidiseis/politiki/paylopoylos-h-eyrwph-prepei-na-proxw...
[5] Βέβαια πολλοί ήταν και είναι εκείνοι που επιμένουν στο “Bremain”, στην παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ και την ομοσπονδιοποίησή της. Brendan Simms and Korbinian Rüger, Britain should want Europe to become a superstate,
http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/eureferendum/11972157/Britain...
[6] https://www.e-nomothesia.gr/syntagma/suntagma-ellados-2008.html
Άρθρο 28
1.Οι γενικά παραδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. Η εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμβάσεων στους αλλοδαπούς τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας.
2.Για να εξυπηρετηθεί σπουδαίο εθνικό συμφέρον και να προαχθεί η συνεργασία με άλλα κράτη, μπορεί να αναγνωρισθούν, με συνθήκη ή συμφωνία, σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα. Γ ια την ψήφιση νόμου που κυρώνει αυτή τη συνθήκη ή συμφωνία απαιτείται πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών.
3.Η Ελλάδα προβαίνει ελεύθερα, με νόμο που ψηφίζεται από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, σε περιορισμούς ως προς την άσκηση της εθνικής κυριαρχίας της, εφόσον αυτό υπαγορεύεται από σπουδαίο εθνικό συμφέρον, δεν θίγει τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις βάσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος και γίνεται με βάση τις αρχές της ισότητας και με τον όρο της αμοιβαιότητας.
Ερμηνευτική δήλωση:
Το άρθρο 28 αποτελεί θεμέλιο για τη συμμετοχή της Χώρας στις διαδικασίες της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης.
[7]Ήδη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχουν θέσει σε ισχύ σχετικούς Κανονισμούς 2016/399, 863/2007, βάσει και της Γνώμης της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής της 25.05.2016 (ΕΕ C 303, 19.08.2016, σελ. 109) για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή.
http://data.consilium.europa.eu/doc/document/PE-29-2016-INIT/el/pdf

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ:

-J. William Fulbright, The Annals of the American Academy of Political and Social Science
Vol. 257, Peace Settlements of World War II (May, 1948), pp. 151-156, https://www.jstor.org/stable/1026642?seq=1#page_scan_tab_contents
-Italy to push for 'United States of Europe' when it holds the EU presidency, http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/eu/10918134/Italy-to-pu...
-Josselin, Jean Michel; Marciano, Alain (2006), The political economy of European federalism, Series: Public Economics and Social Choice. Centre for Research in Economics and Management, University of Rennes 1, University of Caen: 12. WP 2006–07; UMR CNRS 6211,
https://web.archive.org/web/20080819213748/http://crem.univ-rennes1.fr/w...
-Josep Borrell, Former President of the European Parliament and the European University Institute. Jean Monnet chair at the Madrid Complutense University, Is a federal Europe possible? The Federalist Debate, Year XXVII, Number 3, November 2014, http://www.federalist-debate.org/index.php/current/item/924-is-a-federal...
-Federico Ottavio Reho, The Case for a Federal Europe, May 2017, https://www.martenscentre.eu/sites/default/files/publication-files/case-...
-Κυριάκος Μητσοτάκης, Γιατί θέλουμε περισσότερη Ευρώπη, 25.03.2017,
http://www.kathimerini.gr/902144/article/epikairothta/politikh/giati-8el...

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

…και δεν είμαι… η γομολάστιχα

Καλό μου ημερολόγιο.
Τελικά μάλλον σ’ έχω πεθυμήσει περισσότερο απ’ ότι νόμιζα. Διότι καλό το άλλο να γράφω εμπειρίες κι εντυπώσεις αλλά, καλό μου ημερολογιάκι, μόνο εδώ μαζί σου είναι που μπορούσα και μπορώ να βγάζω τις ενδόμυχες σκέψεις μου. Ναι είναι αλήθεια. Γι αυτό σε δημιούργησα άλλωστε.
«Επειδή οι σκέψεις μου είναι ελεύθερες όπως θα έπρεπε να είναι και οι άνθρωποι».
Γαμημένες σκέψεις. Όσο κι αν προσπαθώ να φορτώσω σώμα και μυαλό αυτές οι καριόλες οι σκέψεις πάντα θα βρούν και χώρο και χρόνο και τρόπο να φυτρώσουν εκεί που δεν τις σπέρνω. Η ιστορία της ζωής μου….
Κι αφού ρε γαμημένες σκέψεις ξεφυτρώνετε σαν την αγριάδα θα συνεχίσω κι εγώ να σας κάνω χλοοτάπητα (ελληνιστί, γκαζόν). Ξεφυτρώνετε εσείς; Κούρεμα πότισμα ξεβοτάνισμα και λίπασμα εγώ, έτσι για να έχουμε να λέμε. Έτσι κι αλλιώς παιδιόθεν εσείς κι εγώ είμαστε. Ανέκαθεν εσείς ήσασταν εσείς κι εγώ ήμουν εγώ. Τέτοιο πακέτο είμαι. Οι σκέψεις μου κι εγώ. Οι άλλοι ήταν και παραμένουν πάντα οι άλλοι και τ’ άλλα θα παραμείνουν για πάντα τ’ άλλα. Εσείς όμως δεν είστε ούτε τ’ άλλα ούτε οι άλλοι. Εσείς είστε εγώ κι εγώ δεν είμαι εσείς εκτός κι αν έτσι αποφασίσω εγώ για εσάς. Όμως είστε. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Αφού εγώ είμαι τότε είστε κι εσείς. Εγώ είμαι οι σκέψεις μου και οι σκέψεις μου είμαι εγώ. Ακούγεται λίγο μπερδεμένο ίσως αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ απλό. Είναι η αιώνια μάχη των σκεπτόμενων με τις σκέψεις τους. Η μάχη του εαυτού με τον δαίμονα εαυτό.
Και ποια είναι η δυσκολότερη σκέψη που με βασανίσει αυτή την εποχή; Είναι τρέλα μεν αλλά συμβαίνει. Έχω τον τρόπο και την δύναμη ν’ αποφασίσω. Έχω ας πούμε μπροστά μου δύο κουμπιά. Ένα κόκκινο κι ένα πράσινο. Αν πατήσω το πράσινο θα σημαίνει έγκριση και τα πράγματα θα συνεχίζουν να κυλούν ως έχουν κι εγώ θα έχω την ευθύνη της έγκρισης. Αν πάλι πατήσω το κόκκινο κουμπί τότε τα πράγματα θα πάψουν να έχουν ως έχουν αλλά δεν θα είναι αλλιώς. Δεν θ’ αλλάξουν. Αν πατήσω το κόκκινο κουμπί τα πράγματα θα πάψουν να υφίστανται. Θα πάψουν να υπάρχουν. Αν πατήσω το κόκκινο κουμπί δεν θα υπάρξει αλλαγή αλλά ανυπαρξία. Κι έχω και το διαόλι μέσα μου να μου λέει «μα και το πέρασμα από την ύπαρξη στην ανυπαρξία αλλαγή είναι». Ναι αλλαγή είναι αλλά όχι για το υποκείμενο. Διότι όταν το υποκείμενο πάψει να υφίσταται τότε δεν υφίστανται κι αλλαγές για το ίδιο το υποκείμενο. Άπαξ και το υποκείμενο αφανιστεί η αλλαγή μεταξύ ύπαρξης κι ανυπαρξίας αφορά το ρήμα. Αλλά και πάλι τι νόημα θα έχει το ρήμα χωρίς υποκείμενο; Ποιο το νόημα ύπαρξης του ρήματος χωρίς υποκείμενο;
Σκατά. Το ρήμα υπάρχει έτσι κι αλλιώς αλλά για να τελευτήσει χρήζει ανάγκης υποκειμένου ακόμα και αν αυτό εννοείται. Αλλιώς δεν έχει ούτε το ρήμα που να σταθεί. Οπότε τι να κάνω εγώ τώρα; Να πατήσω το πράσινο κουμπί οπότε το ρήμα θα έχει υποκείμενο (και μιλάμε για τελείως υποκείμενο) ή να πατήσω το κόκκινο κουμπί να εξαφανίσω το υποκείμενο και μετά να περιμένω να δω τι στον κόρακα θα κάνει το ρήμα;
Λογικά αν φέρω το ρήμα σε τέτοια δύσκολη θέση τότε αυτό είτε θα βρεί ένα άλλο υποκείμενο και θα το δορυφοροποιήσει είτε θα περιφέρεται ασκόπως στο σύμπαν χωρίς νόημα ύπαρξης.
Βέβαια υπάρχει πάντα η ισχυρή πιθανότητα το ρήμα να δημιουργήσει ένα νέο υποκείμενο ανύπαρκτο έως τώρα. Ένα υποκείμενο που θα μπορεί να είναι οτιδήποτε και που ούτε να φανταστώ δεν μπορώ.
Το θέμα μου λοιπόν είναι έτσι όπως βλέπω τα κουμπιά πράσινο και κόκκινο, το θέμα μου είναι πως τα ήδη υποκείμενα εγώ τα αγαπάω. Δεν ξέρω αν το «αγαπάω» είναι το σωστό ρήμα. Ίσως απλά τα έχω συνηθίσει, μου είναι γνώριμα και τα συμπαθώ τα υποκείμενα όσο κι αν τα λυπάμαι κι όσο κι αν με τσατίζουν.
Άχρηστα, ηλίθια, καρκινώματα αδηφάγα, πονηρά μικρά και κακόβουλα αυτά τα υποκείμενα αλλά τα ξέρω, τα γνωρίζω και στην τελική ένα μέρος του είναι μου είναι της ίδιας συνομοταξίας. Υπάρχω επειδή υπάρχουν αυτά ακριβώς τα υποκείμενα και στην τελική εδώ που τα λέμε κάποιες φορές έχουν και πλάκα όπως τα βλέπω. Το θέμα είναι πως αν δεν υπήρχαν αυτά τα υποκείμενα δεν θα υπήρχα ούτε εγώ να κάθομαι τώρα και να κοιτάζω σαν ηλίθιος τα δυο κουμπιά μην ξέροντας τι να κάνω.
Να πατήσω το κόκκινο ή το πράσινο; Ειλικρινά καλό μου ημερολόγιο το σκέφτομαι καιρό τώρα αλλά ακόμα δεν ξέρω τι να κάνω. Το αστειότερο δε όλων είναι πως ρωτώντας πολλά και διάφορα υποκείμενα για το τι να κάνω και ποιο κουμπί να πατήσω, όλα μ’ ενθουσιασμό μου προτείνουν το κόκκινο. Χαχα μα φυσικά! Ήταν αναμενόμενο να προτιμούν το κόκκινο χωρίς πολλή πολλή σκέψη. Αλλιώς τι υποκείμενα θα ήταν…;;;!
Νομίζω πως έχω χρόνο να το σκεφτώ ακόμα….

Είμαι.

Καλό μου ημερολόγιο, πάει καιρός πάλι, το ξέρω. Ξέρω όμως και ότι περνάω καλά. Πολύ καλά! Όσο πιο μακριά από τους ελληναράδες τόσο καλύτερα για μένα.

Αλητεία. Με όλη την σημασία της λέξης αλητεία. Είμαι ένας αλήτης, ένας περιηγητής. Τα χρόνια πέρασαν, από παιδιά ξεμπέρδεψα εκρεμμότητες δεν έχω, τα προβλήματά μου λυμένα, η υγεία μου ακμαία, οπότε και πέρασα στο επόμενο στάδιο της ζωής μου, το τέταρτο και προτελευταίο. Αλητεία! Μέχρι που να μην μπορώ να πάρω τα πόδια μου!

Ήταν προσχεδιασμένο και πέτυχε. Τα έφερα έτσι που πέτυχε. Ή μου ήρθαν έτσι και πέτυχε, λίγη σημασία έχει για μένα. Σημασία έχει πως π-έτυχε.

Κι εκεί που βολόδερνα από δω κι από κει να σου ένα όμορφο ηλιόλουστο πρωινό το ραβασάκι από την εφορία. Οι ελληναράδες με ψάχνουν. Να περάσω λέει από την εφορία αυτοπροσώπως παρακαλώ «δια υπόθεσίν μου».

Σκατά. Έλεγα μπας και τους ξεχάσω αλλά οι ελληναράδες δεν με ξεχνάνε. Τεςπα ευκαιρία να δω τι γίνεται στο παρελθόν….

Τα μπρος πίσω και να ‘μαι. Ερώτηση εφοριακού: Πως τα καταφέρνω κι αν έχω αδήλωτα εισοδήματα. Του ευχήθηκα να πα να γαμηθεί και θα μου κάνει λέει μήνυση. Τον έγραψα στ’ αρχίδια μου και βγήκα βόλτα στην Αθήνα να δω τι γίνεται. Ε, ό,τι γινόταν πάντα γίνεται. Οι εθελόδουλοι ραγιάδες σαν αλαφιασμένα κοτόπουλα πέρα δώθε και ξανά.

Πα να φύγω ρε. Δεν έχω δουλειά εγώ εδώ. Γεννήθηκα σε λάθος χώρα, το ξέρω.

Άντε και τα ξαναλέμε σε κάμποσους μήνες πάλι.

ΥΓ. Καλό μου ημερολόγιο δεν σε ξεχνώ αλλά ξέρεις ότι έχω ανοίξει κι άλλο ημερολόγιο, περιηγητικό και είμαι σε φάση που γεμίζω εκείνο τώρα. Όποιος με βρει, με βρήκε.

Στις συμπληγάδες «Ελληναράδων» και «αντί-Ελληναράδων»

Λαοκράτης Βάσσης

Κοντά στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ένας παλιός μάστορας απ’ τα Κουκούλια Τζουμέρκων, ο μπάρμπα Κώστας Τσιάρας, μου έλεγε με φυσική απλότητα και υπαινικτική σοφία: «Τον τόπο μας, παιδί μου, τον έσωσε η αγιοσύνη των βουνών».  Η κουβέντα του με παρέπεμψε συνειρμικά στους ομοιότροπους στίχους του Ελύτη: «Τα θεμέλιά μου στα βουνά/ και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο της/ και πάνω τους η μνήμη καίει/ άκαυτη βάτος», Ήταν στίχοι γραμμένοι τον ίδιο περίπου καιρό. Σκέφτομαι, λοιπόν, πως ίσως είναι τώρα η σειρά μας να σώσουμε την… «αγιοσύνη» των βουνών.

Αν το γενικεύσουμε, να σώσουμε την «αγιοσύνη» του ελληνικού μας τόπου σε τούτους τους ομιχλώδεις καιρούς της «παγκοσμιοποίησης».

Και επειδή αυτό δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο, σπεύδω να εστιάσω στον πολιτισμό των τοπικών κοινωνιών, που είναι απ’ τους θεμελιακούς όρους για να μη χαθεί η ταυτοτική πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα. Προτάσσω δύο αναγκαίες διευκρινιστικές παρατηρήσεις:

Πρώτον, μιλώντας για τοπικές κοινωνίες δεν πρέπει να τις ταυτίζουμε με κάποιο φανταστικό υποκατάστατο παλαιότερων μορφών τους.  Εκείνες οι κοινωνίες χαρακτηρίζονταν από μια εξαιρετική πολιτιστική πολυμορφία, με ζώσες, λειτουργικές και λειτουργούμενες πολιτιστικές υποχρεώσεις. Από χωριό σε χωριό υπήρχαν αποχρώσεις, ανά ομάδες χωριών υπήρχαν αποχρώσεις, πολύ περισσότερο ανά επαρχίες και ευρύτερες γεωγραφικές ενότητες υπήρχαν πολιτιστικές αποχρώσεις. Επρόκειτο για ένα μοναδικό πλούτο με στρώματα αιώνων στο ιστορικό του βάθος. Τί όμως έχει απομείνει απ’ αυτές τις τοπικές κοινωνίες; Είναι ζωντανό και λειτουργούμενο το παραδοσιακό αξιακό τους σύστημα, ή όλο και περισσότερο τα υπολείμματα τους αποχρωματίζονται και ομογενοποιούνται σε ισοπεδωτική πολιτιστική κατεύθυνση; Χωρίς, προφανώς, σωστή απάντηση σε τέτοια ερωτήματα δεν μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά για πολιτιστική αντίσταση των τοπικών κοινωνιών.

Δεύτερον, μιλώντας για πολιτιστική αντίσταση τι εννοούμε; Υπέρ τίνος, γιατί και πώς πρέπει να αντιστέκονται οι τοπικές κοινωνίες; Γιατί μια αντίσταση με χαρακτήρα περιχαράκωσης είναι και αφελής και ατελέσφορη. Καμία κοινωνία δεν ανασαίνει, αν δεν παίρνει και δεν δίνει πολιτιστικά στοιχεία. Κοινωνία που κλείνεται στον εαυτό της αργά ή γρήγορα θα πάψει να έχει εαυτό. Και δεν λείπουν δυστυχώς αυτοί που εμμένουν στην πάντοτε ανύπαρκτη πολιτιστική και πολύ περισσότερο στη βιολογική μας καθαρότητα, συγχέοντας την καθαρότητα με την ιδιαιτερότητα, που είναι η συστατική βάση του πολιτιστικού πλουραλισμού. Όσο όμως αντιδραστική είναι η πολιτική της καθαρολογικής περιχαράκωσης κάποιων «Ελληναράδων», άλλο τόσο λαθεμένη είναι και η πολιτική της αδιαφορίας, το «μπάτε σκύλοι αλέστε κι αλεστικό μη δίνετε» κάποιων προοδευτικοφανών «αντι-Ελληναράδων». Κι αυτοί απ’ τη  μεριά τους συγχέουν (σκοπίμως!) την πολιτιστική ιδιαιτερότητα με την εθνικιστική και ρατσιστική καθαρολογία.

Που σημαίνει πως η πολιτιστική αντίσταση, με αυτονόητη την επιλεκτική αφομοίωση ξένων πολιτιστικών στοιχείων και με δεδομένη την προσπάθεια για διαρκή ενδυνάμωση της ταυτοτικής μας ιδιαιτερότητας, είναι απολύτως αναγκαία.  Το τι όμως «κρατάμε» αμυνόμενοι, γιατί και πώς, είναι εξόχως κυρίαρχο, καθώς δεν έχει νόημα να προσπαθείς να «κρατάς» κάτι που δεν αντέχει στον χρόνο και που δεν στηρίζει ένα ποιοτικό πολιτιστικώς ζην. Δεν έχει δηλαδή νόημα να προσπαθείς να «κρατάς» έναν τρόπο ζωής που δεν απαντάει στις βαθύτερες ανάγκες και δεν συνυφαίνεται με το ίδιο το νόημα της ζωής, που δεν γεμίζει την ανθρώπινη ζωή. Είναι γι’ αυτό εύκολο να μιλάμε για πολιτιστική άμυνα, πολύ δύσκολο όμως να έχουμε ανοιχτή στο μέλλον πολιτική πολιτιστικής άμυνας, που δεν θα είναι φολκλορικού χαρακτήρα. Θέλουμε πολιτιστική άμυνα που να διατηρεί ζώσα, λειτουργούμενη και γι’ αυτό λειτουργική την τοπική πολιτιστική ιδιαιτερότητα και το αξιακό της υπόβαθρο.

Ξαναγνωρίζοντας τις τοπικές κοινωνίες και τη σημερινή τους πραγματικότητα, πρέπει να έχουμε βαθιά συνείδηση για τι μιλάμε. Να έχουμε προπαντός συνείδηση πως έχουν υποστεί τις συνέπειες της μεγάλης εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης και κυρίως του καταναλωτικού τρόπου ζωής. Και τα δύο μαζί, μέσα στις συνθήκες της συντελούμενης παγκοσμιοποίησης, επηρέασαν και επηρεάζουν καθοριστικά το παραδοσιακό αξιακό πρότυπο, αν δεν το έχουν ήδη καταστήσει παντελώς διάτρητο. Που σημαίνει πως βρισκόμαστε προ πολλού μπροστά σε μια εντελώς νέα πραγματικότητα, καθώς αυτές που λέμε τοπικές κοινωνίες όλο και περισσότερο νοούνται χωρίς χωριά, όπως τα ξέραμε, ή με ελάχιστα, πληθυσμιακώς συρρικνωμένα και εξακολουθητικώς συρρικνούμενα χωριά, με λίγες διογκούμενες κωμοπόλεις και με υπερδιογκούμενες πρωτεύουσες νομών. Όλα μαζί, υπολείμματα χωριών, κωμόπολεις και περιφερειακές πόλεις, ψάχνουν το νέο πολιτιστικό τους πρόσωπο, υπό την καταλυτική επήρεια της τηλεοπτικής υποκουλτούρας, εσπέριας και εγχώριας.

Ποια όμως είναι τα «άυλα σύνορα», τα κληρονομημένα ταυτοτικά στοιχεία των τοπικών κοινωνιών, για τα οποία αξίζει να αντισταθούν;

Σίγουρα η συναισθηματικού και νοσταλγικού χαρακτήρα πολιτιστική αντίσταση ημών των παλιότερων είναι δήθεν αντίσταση. Είναι μια εκτονωτική αναπόληση των γενεών που έχουμε μνήμες, συχνά εξιδανικευμένες, απ’ το άλλοτε ποτέ λειτουργικό πολιτιστικό μας πρότυπο. Δεν είναι πολιτιστική αντίσταση που αντιστοιχεί στη σύγχρονη πραγματικότητα και κοιτάζει στο μέλλον.  Όπως δεν είναι πολιτιστική αντίσταση οι φολκλορικού χαρακτήρα πολιτιστικές εκδηλώσεις δήμων, κοινοτήτων και πολιτιστικών συλλόγων στη ζώνη του Αυγούστου, που στερούνται πολιτιστικής ποιότητας, βάθους και προοπτικής. Χωρίς αμφιβολία η  μόνη  σωστή  και αναγκαία  πολιτιστική αντίσταση είναι αυτή που, εκκινώντας απ’ τον ανθεκτικό στο χρόνο αξιακό και ταυτοτικό πυρήνα, εκφράζεται  με εμπνευσμένη δημιουργικότητα, ανατροφοδοτώντας, εμπλουτίζοντας και ανανεώνοντας την τοπική και την εθνική πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα.

Γιατί, τόσο στις συρρικνωμένες κοινότητες όσο και στις μικρότερες ή μεγαλύτερες «χοάνες» των τωρινών κωμοπόλεων και πόλεων της περιφέρειας, οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως της ιδιαίτερης τοπικής πολιτιστικής τους αφετηρίας, έχουν στα ενδότερα μια κοινή αξιακή βάση. Αυτή η κοινή αξιακή βάση των τοπικών κοινωνιών, ο ελάχιστος κοινός πολιτιστικός τους παρονομαστής, είναι και το έσχατο πολιτιστικό τους οχυρό που δεν πρέπει ποτέ να αλωθεί.

Πρώτο και συνεκτικό στοιχείο αυτής της κοινής αξιακής βάσης είναι η γλώσσα και μαζί της όλα εκείνα τα αξιακά στοιχεία που συνθέτουν τον πολύ σημαντικό πολιτιστικό και ηθικό κώδικα. Αυτόν που προσδιορίζει την ελληνική στάση ζωής τόσο στην καθημερινή της διάσταση όσο και στις μεγάλες οριακές της στιγμές, όπως, για παράδειγμα, αυτή του έπους του ΄40 και της εθνικής αντίστασης.

Και επειδή τίθεται πιεστικά το ερώτημα για το ποια είναι τα αξιακά στοιχεία, απλώς θα παραπέμψω στην εξαιρετική μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου «Αναζητώντας τον χαμένο ευρωπαϊκό πολιτισμό» (Εκδ. Πατάκη). Πρόκειται για μοναδική επιστημονική μελέτη του παραδοσιακού πολιτιστικού μας προτύπου με βάση τον νεοελληνικό ποιοτικό λόγο.

Τα αξιακά στοιχεία εδράζονται σε τρεις θεμελιώδεις για τον ανθρώπινο πολιτισμό ισορροπίες: α) την μεταξύ ανθρώπου-φύσης, β) πολιτισμού-φύσης και γ) ατόμου-κοινωνίας. Έχουν κρίσιμη σημασία η ενότητα ανθρώπου-φύσης, η ισότητα φυσικών και ηθικών αξιών, η ταύτιση κάλλους και αγαθού, η ενότητα υλικού και πνευματικού κόσμου, η όχι εργαλειακή περί ορθού λόγου εκδοχή, η συνύπαρξη των αντιθέτων και η συνύπαρξη ατομικών και κοινωνικών αξιών.

Αν στα ευρήματα Καψωμένου προσθέσουμε: τις πολιτικές αξίες,όπως αυτές επέζησαν στις ελληνικές κοινότητες, τη φιλοξενία, με το αντιρατσιστικό της βάθος, το φιλότιμο, ως έκφραση βαθιάς αξιοπρέπειας και ευγενούς υπερηφάνειας, τη λεβεντιά, που θέλει τον ήρωα να σκοτώνεται για τους άλλους και όχι να σκοτώνει τους άλλους, όπως οι Ράμπο του παγκοσμιοποιημένου αμερικανικού προτύπου, και τον καημό, με τον έρωτα για τη ζωή στο βάθος τους, θα έχουμε την ανεκτίμητη «μαγιά» μιας πολιτιστικής πρότασης. Μιας πρότασης που βρίσκεται στο αντίποδα του κυρίαρχου «αμερικανο-δυτικού» και καταστρεπτικού για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα καταναλωτικού πολιτιστικού προτύπου.

Πώς όμως «προστατεύεται» και καθίσταται λειτουργική αυτή η ελαχίστη κοινή αξιακή βάση των τοπικών κοινωνιών;

Με αυτονόητο πως δεν ψάχνουμε κάποιο νέο πολιτιστικό μύθο, κάποιο πολιτιστικό δόγμα, θα ήθελα, απλώς να σηματοδοτήσω το πνεύμα μιας αναγκαίας τοπικής πολιτικής πολιτισμού στους καιρούς μας, που θα στοχεύει στην ενδυνάμωση του τοπικού πολιτιστικού χρώματος ως συστατικού στοιχείου του εθνικού μας πολιτισμού. Και να στοχεύει σ’ αυτό σωστά. Όχι με τοπικιστικές στενοκεφαλιές, ή με αφελείς εκδοχές του συνθήματος για «επιστροφή στις ρίζες», όπως πολύ συχνά συμβαίνει.

Κι αν επιμένω στη φιλοσοφία της πολιτιστικής αντίστασης είναι γιατί δεν μπορούμε αλλιώς να περάσουμε απ’ τις συμπληγάδες αφενός του ομφαλοσκοπικού και αυτιστικού «ελληνοκεντρισμού», που αγνοεί πως ο πολιτισμός μας δεν είναι θρησκεία ούτε η ελληνικότητα δόγμα, και του αστιγματικού «αντιελληνοκεντρισμού», που ενοχλείται σφόδρα από ό,τι το ελληνικό. Οι βασικοί, λοιπόν, άξονες μιας τοπικής πολιτικής πολιτισμού, είναι κατά τη γνώμη μου οι εξής:

1ον. Ουσιαστική μελέτη των τοπικών πολιτισμών, ανάδειξη και ανατροφοδότηση των ανθεκτικών στο χρόνο στοιχείων της αξιακής τους βάσης

2ον. Λειτουργική σύνδεση της τοπικής εκπαίδευσης με τις χαρακτηριστικές ποιοτικές εκφάνσεις των τοπικών πολιτισμών, προφανώς και με την ιστορία τους.  Το ίδιο ισχύει και για τα τοπικά ΜΜΕ.

3ον. Ενίσχυση των πηγών της ζώσας τοπικής παράδοσης, του τοπικού λαϊκού πολιτισμού και της τοπικής λαϊκής τέχνης με ποιοτικά πάντοτε κριτήρια και με τη ματιά στο μέλλον.

4ον. Προστασία της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς (αρχαίας, μεσαιωνικής και νεότερης) πρωτίστως απ’ τις ίδιες τις τοπικές κοινωνίες, αλλά και προστασία της τοπικής φυσικής κληρονομιάς.

5ον. Αυστηρά ποιοτικά κριτήρια για τη διοργάνωση φολκλορικο/τουριστικών πολιτιστικών εκδηλώσεων, όσο και για την παραγωγή τοπικών παραδοσιακών προϊόντων, ή τη δημιουργία ειδών λαϊκής τέχνης.

6ον. Δημιουργία πολιτιστικών υποδομών σε τοπική και περιφερειακή κλίμακα με την αρμονική συνεργασία των τοπικών και περιφερειακών πολιτιστικών φορέων.

Όσο τίποτε άλλο και όσο ποτέ άλλοτε ο τόπος μας σήμερα χρειάζεται μια εμπνευσμένη εθνική πολιτιστική στρατηγική βάθους και προοπτικής. Θα έλεγα, όχι μια πολιτιστική στρατηγική ελλαδικής κλίμακας, αλλά κλίμακας οικουμενικού ελληνισμού. Αυτή όμως με τη σειρά της προϋποθέτει λογική και φιλοσοφία αποκεντρωμένης λειτουργίας και συστατικού μετασχηματισμού της «Ελλάδος Λεκανοπεδίου Αττικής» σε σύγχρονη ελληνική πολιτεία.

Γιατί δεν θα είχαμε οικονομική χρεωκοπία, αν δεν είχαμε πολιτική χρεωκοπία. Στο βάθος όμως και της οικονομικής και της πολιτικής χρεωκοπίας της Μεταπολίτευσης βρίσκεται η πολιτιστική μας χρεωκοπία, το ότι χάσαμε την «ψυχή» μας.

Πολιτιστική αντίσταση των τοπικών κοινωνιών σημαίνει να ξαναβρούμε την «ψυχή» μας. Γιατί στα δύσκολα, όπως τώρα, οι λαοί κρατιούνται απ’ την «ψυχή» τους. Να ξαναβρούμε δηλαδή την «αγιοσύνη» των βουνών και του τόπου μας, να τη σώσουμε και να σωθούμε.

Εκ της αλληλογραφίας - Brexit

Το Brexit μετά τις πρώτες αντιδράσεις και φόβους που είχε αρχικά δημιουργήσει, είναι ξεκάθαρο ότι έχει και άλλες σημαντικές παραμέτρους που δεν είχαν συνυπολογιστεί, ούτε τους είχε δοθεί ιδιαίτερη προσοχή μέχρι τώρα.

Σχολιάζει ο Γιώργος Αναγνωστόπουλος

Η Βρετανία (βλ. Αγγλία…) ήταν μέχρι σήμερα εντός της ΕΕ ο ηγέτης μιας πολιτικής ή ενός πολιτικού κινήματος αν θέλετε, που έδινε την δυνατότητα σε όποια χώρα το επέλεγε, να τηρεί μία αμφίσημη πολιτική στάση μέσα στο πλαίσιο της Ένωσης.

Λόγω του ειδικού βάρους του Λονδίνου, το Βερολίνο και το Παρίσι ήταν υποχρεωμένα αυτό να το δεχθούν και συγχρόνως να ανεχθούν και τις υπόλοιπες χώρες που συντάσσονταν επιλεκτικά και κατά περίπτωση πίσω από το Λονδίνο.

Κύριοι εκφραστές αυτής της κίνησης στον νομισματικό τομέα ήταν η Δανία και η Σουηδία, που ως χώρες του οικονομικού πυρήνα της Ευρώπης, με γερά οικονομικά θεμέλια, είχαν αποφασίσει να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Αγγλίας και να μην ενταχθούν στην Ευρωζώνη.

Οι υπόλοιπες χώρες (οι περισσότερες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων) δεν είναι μέλη της Ευρωζώνης, όχι από πολιτική η νομισματική επιλογή, αλλά λόγω δικών τους οικονομικών συνθηκών.

Πέραν αυτού όμως, το Λονδίνο έδινε την δυνατότητα σε μία σειρά από χώρες (ειδικά στις πρώην Ανατολικές), να συντάσσονται μαζί του σε διάφορα θέματα όπως στο μεταναστευτικό, σε θέματα κοινοτικού προϋπολογισμού, η στην προσαρμογή της Εθνικής νομοθεσίας στο Ευρωπαϊκό κεκτημένο (ελευθερίες ατόμου και Τύπου, παιδεία κλπ.).

Η έξοδος της Αγγλίας από την ΕΕ και μάλιστα υπό τιμωρητικές, για να μην πω ταπεινωτικές συνθήκες, όπως διαφαίνεται, δείχνει να έχει πανικοβάλει αυτούς που κρυβόντουσαν πίσω της (π.χ. ο Όρμπαν της Ουγγαρίας, η Αυστρία με το μεταναστευτικό και πολύ σύντομα εκτιμάται ότι θα ακολουθήσει ο Κακζίνσκι της Πολωνίας) και έχει προβληματίσει σοβαρά τη Δανία και τη Σουηδία…

Η πρώτη αναμενόμενη αντίδραση των δύο Σκανδιναβικών χωρών είναι να συνδέσουν την ισοτιμία του εθνικού τους νομίσματος με το Ευρώ (ήδη το ανακοίνωσε η Ισλανδία που είναι υπό την εποπτεία και έλεγχο της Δανίας), με πιθανότερο μελλοντικό σενάριο κατάληξης την πλήρη ένταξη των δύο Σκανδιναβών στο ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα.

Ο λόγος που θα αναγκάσει τους Σκανδιναβούς να ενταχθούν στην Ευρωζώνη (οι άλλοι δύο Είναι η Νορβηγία που δεν ανήκει στην ΕΕ και η Φιλανδία που είναι μέλος της Ευρωζώνης), είναι ότι οι αρχικοί λόγοι που τους οδήγησαν να απέχουν από το κοινό νόμισμα τείνουν να εκλείψουν, ή να υποχωρήσουν δραματικά.

Ο ένας ήταν η Βιωσιμότητα του Ευρώ και ο δεύτερος ήταν η δυνατότητα της χώρας να προβαίνει σε Ανεξάρτητη Νομισματική Πολιτική. Οι συνθήκες όμως έχουν αλλάξει, το Ευρώ επέζησε και έχει ταυτιστεί με την ύπαρξη της ΕΕ, ενώ από την άλλη η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα κάνει καλή δουλειά σε γενικές γραμμές.

Η ΕΚΤ έχει προσφέρει στις χώρες που συμμετέχουν στην Ευρωζώνη, νομισματική ασφάλεια και σταθερότητα έναντι επιθέσεων (καλή ώρα η επίθεση του Τζορτζ Σόρος στην αγγλική λίρα/στερλίνα) και η δημιουργία του Ευρώ εξαφάνισε το συναλλαγματικό κόστος (μετατροπή νομίσματος) ανάμεσα σε χώρες που οι οικονομικές συναλλαγές τους είναι κυρίως με χώρες της Ευρωζώνης σε ποσοστά 70 η 80%.

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι το Brexit θα έχει πολλά περισσότερα οφέλη για την ΕΕ από ότι είχε αρχικά εκτιμηθεί. Αντί να φέρει την αντισυσπείρωση που όλοι φοβόντουσαν, φέρνει τη συσπείρωση και ευθυγράμμιση των ευρωπαϊκών χωρών, διότι λειτούργησε το ένστικτο αυτοσυντήρησης των Ευρωπαίων.

Ένα άλλο θετικό αποτέλεσμα ήταν η συνειδητοποίηση από την πλευρά της γραφειοκρατίας των Βρυξελών, ότι η παρεμβατικότητά της σε τοπικά και εθνικά θέματα έχει όρια, τα οποία έχει ήδη ξεπεράσει. Άρα πρέπει να χαλαρώσει την παρεμβατική της πολιτική και να την περιορίσει στα μείζονα θέματα κοινού ενδιαφέροντος.

Αποδεικνύεται λοιπόν ότι το Brexit λειτούργησε ως το ξυπνητήρι της Ευρώπης, που είχε περιπέσει σε λήθαργο. Ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ηγεσία να συνειδητοποιήσει ότι η αναβλητικότητα αποφάσεων σε δύσκολα και καυτά θέματα τελείωσε.

Αν δεν παρθούν αποφάσεις σε μία σειρά δύσκολων αλλά καίριων θεμάτων για το παρόν και το μέλλον που εκκρεμούν, ώστε να προχωρήσει η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, τότε η Ευρώπη οδεύει στην διάλυση, κάτι που ευτυχώς κανένας πλην κάποιων λαϊκιστών δεν δείχνει να θέλει.

Το χρίσμα

κατά γενική ομολογία κι απαίτηση.

Ο ΑΗΤΟΣ- Χαιρέτης Γιώργος

Εκ της αλληλογραφίας

Συντάκτης:

Σπύρος Μανουσέλης

Πώς συνδέεται η πραγματικότητα των Μαθηματικών με την πραγματικότητα των φυσικών επιστημών και της φιλοσοφίας; Τα Μαθηματικά είναι απλώς ένα «εργαλείο» ή, έστω, μια αυστηρή αλλά αφηρημένη «γλώσσα» για την περιγραφή της πραγματικότητας που μελετούν οι επιμέρους επιστήμες;

Σε αυτή την περίπτωση, μήπως έχει δίκιο ο μεγάλος σύγχρονος φιλόσοφος Βιτγκενστάιν όταν υποστήριζε ότι «τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου»; Αραγε, τα όρια αλλά και οι δυνατότητες της μαθηματικής γλώσσας προδιαγράφουν τα όρια ή τις δυνατότητες της επιστημονικής σκέψης;

                      Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος

Τις αμφίδρομες -αλλά συνήθως αδιαφανείς- σχέσεις ανάμεσα στα Μαθηματικά, την Επιστήμη και τη Φιλοσοφία διερευνά το τελευταίο βιβλίο του Γιώργου Ευαγγελόπουλου «Μαθηματικά: θεωρητική ή πρακτική επιστήμη, εντέλει;», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ευρασία.

Με αφορμή την έκδοση αυτού του μικρού αλλά πυκνότατου σε ιδέες βιβλίου, ζητήσαμε από τον συγγραφέα του να μας μιλήσει τόσο για τη μετέωρη επιστημολογικά θέση των Μαθηματικών όσο και για την καθοριστική σημασία τους στο ανθρώπινο γνωστικό οικοδόμημα.

• Ποια ήταν τα κίνητρα και οι στόχοι που θέσατε όταν αποφασίσατε να δημοσιεύσετε το κείμενο που υπάρχει στο νέο σας βιβλίο;

Από τότε που ήμουν μαθητής με «παραξένευε» έως με «δυσαρεστούσε» η κατάταξη των Μαθηματικών στις πρακτικές επιστήμες, με βάση τη διάκριση μεταξύ θεωρητικών και πρακτικών επιστημών που συνήθως έκαναν οι καθηγητές μου.

Μου ήταν προφανές ότι τα Μαθηματικά είναι ως προς τη φύση της η πιο αφαιρετική επιστήμη κι όμως έχει εφαρμογές σε πλήθος άλλων επιστημών. Επίσης, τα «σύνορα» μεταξύ Θεωρητικών και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών μετατοπίζονται συνεχώς, ανάλογα με τις εξελίξεις στο μέτωπο της έρευνας και στους δύο αυτούς χώρους.

Στο νέο βιβλίο μου επιχειρώ να δώσω κάποια ενδεικτικά παραδείγματα –τα περισσότερα των οποίων είναι ελάχιστα γνωστά στο ευρύτερο κοινό- για ν’ αποδείξω ότι τα Μαθηματικά όχι μόνον αποτελούν τη «γλώσσα» της Φυσικής, αλλά τυγχάνουν εφαρμογής στην Πληροφορική, τις Βιοϊατρικές και Φαρμακευτικές Επιστήμες, τα Οικονομικά, τα Νομικά αλλά και τη Φιλοσοφία.

Υπάρχουν, ασφαλώς, και πολλές άλλες επιστήμες όπου εφαρμόζονται τα Μαθηματικά, όπως η Χημεία, η Ανθρωπολογία, η Ψυχολογία, η Παλαιοντολογία, κ.ά., όμως κάπου έπρεπε να βάλω μια τελεία.

Το πιο εντυπωσιακό, κατά τη γνώμη μου, παράδειγμα του βιβλίου αφορά το πώς από την απόδειξη της καθολικής μη γραμμικής ευστάθειας του χώρου Μινκόφσκι στη Θεωρία της Σχετικότητας, που έκανε ο Δημήτρης Χριστοδούλου από κοινού με τον Sergiu Klainerman, ο πρώτος οδηγήθηκε στη διατύπωση του επονομαζόμενου «φαινομένου μνήμης Χριστοδούλου» (Christodoulou memory effect).

Αντιλαμβάνεστε, ασφαλώς, πόσο σημαντικό θα ήταν να επιβεβαιωθεί πειραματικά η μη γραμμική φύση των βαρυτικών κυμάτων, τώρα που τα βαρυτικά κύματα, που προβλέπονται από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, ανιχνεύτηκαν χάρη στο πείραμα LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory). Με βάση τα παραπάνω, είχε άδικο o Eric Temple Bell όταν χαρακτήριζε τα Μαθηματικά βασίλισσα αλλά και θεραπαινίδα της Επιστήμης (1) ;

• Τόσο από το βιβλίο σας, όσο και από την προηγούμενη απάντησή σας, προκύπτει ότι αντιδράτε αρνητικά στο να κατατάσσονται τα Μαθηματικά στις λεγόμενες «πρακτικές» ή, ακόμη χειρότερα, στις «θετικές» επιστήμες, ακριβώς λόγω των ποικίλων εφαρμογών τους σε αυτές. Μου δίνετε την εντύπωση ότι υιοθετείτε την άποψη πως τα Μαθηματικά αποτελούν ένα γνωστικά αυτόνομο και σχεδόν «παράλληλο» σύμπαν. Μήπως είστε πλατωνιστής;

Στην εξαιρετική αυτή ερώτησή σας απαντώ ειλικρινώς ότι εμένα μ’ ενδιαφέρουν περισσότερο τα ίδια τα Μαθηματικά παρά η Φιλοσοφία τους. Ταυτόχρονα, είμαι απολύτως αντίθετος στην τάση πολλών μαθηματικών να υποτιμούν την αξία της Φιλοσοφίας των Μαθηματικών ως αυτόνομου -και διανοητικά πολύ απαιτητικού- γνωστικού αντικειμένου.

Παρότι παρακολουθώ, όσο ο χρόνος μου το επιτρέπει, τις συζητήσεις πάνω στη Φιλοσοφία των Μαθηματικών -κυρίως μέσω του περιοδικού Philosophia Mathematica-, δεν είμαι εντούτοις φιλόσοφος των Μαθηματικών, ώστε να έχω πιο στέρεη άποψη για τη φύση των Μαθηματικών και της μαθηματικής δραστηριότητας.

Και το λέω παρά το γεγονός ότι είχα την ιδέα και την πρωτοβουλία για την έκδοση στα ελληνικά του δοκιμίου του Gian-Carlo Rota, Μαθηματικά και Φιλοσοφία – Το χρονικό μιας παρανόησης (με πρόλογο δικό μου και επίμετρο της εξαιρετικής φιλοσόφου των Μαθηματικών, Δήμητρας Χριστοπούλου (2)), προκειμένου να γνωρίσει το ελληνικό κοινό αυτόν τον σπουδαίο μαθηματικό, εκ των θεμελιωτών του κλάδου της Συνδυαστικής Ανάλυσης (Combinatorial Analysis), που υπήρξε φαινομενολόγος, κυρίως χουσερλιανός, όσον αφορά τη φιλοσοφική του προσέγγιση στα Μαθηματικά. Για να συνοψίσω την απάντησή μου στο ερώτημά σας, δεν δηλώνω ούτε πλατωνιστής ούτε αντι-πλατωνιστής oύτε οτιδήποτε άλλο.

• Γνωρίζετε καλά ότι ο Κορνήλιος Καστοριάδης, εν αντιθέσει προς τον Πλάτωνα και τους πλατωνιστές, υποστήριζε ότι τα Μαθηματικά δεν είναι σε θέση να περιγράψουν πλήρως την εκ φύσεως πολύτροπη και ευμετάβλητη στον χρόνο πραγματικότητα. Αν δεν κάνω λάθος διαφωνείτε ριζικά με αυτή την άποψη του μεγάλου Ελληνα φιλοσόφου. Γιατί;

Πριν πω πού διαφωνώ με τον Καστοριάδη ως προς τον ορισμό που δίνει στα Μαθηματικά, επιτρέψτε μου να υπογραμμίσω ότι πάντοτε θαύμαζα την προσπάθειά του να κατανοήσει αρκετά από τα επιτεύγματα των Μαθηματικών, όπως και της Φυσικής, στις τεχνικές τους λεπτομέρειες, εφόσον οι γνώσεις του για κάτι τέτοιο επαρκούσαν. «Εργάζεται κανείς κατά το δυνατόν», συνήθιζε να μου λέει, συνειδητοποιώντας πλήρως τους περιορισμούς που, από τη φύση της, συνεπαγόταν μια τέτοια προσπάθεια.

Ο Καστοριάδης ήθελε να κατανοεί τις αποδείξεις των μαθηματικών θεωρημάτων, αντιλαμβανόμενος ότι αυτές θέτουν και τα όρια της «εφαρμοσιμότητάς» τους (π.χ., όσον αφορά τη δυνατότητα «εφαρμογής» του θεωρήματος της μη πληρότητας του Gödel σε άλλα γνωστικά αντικείμενα, πέραν των Μαθηματικών). Κάποτε μου ζήτησε, στο μέσο της συνέντευξης που μου παραχωρούσε για τη σχέση Φιλοσοφίας και Επιστήμης (3), να του παρουσιάσω, εάν την ήξερα, την απόδειξη του θεωρήματος Löwenheim-Skolem στη Μαθηματική Λογική.

Για ν’ απαντήσω τώρα στο ερώτημά σας, οφείλω να διευκρινίσω ότι ο Καστοριάδης θεωρούσε ότι το Ον διαιρείται στη φυσική και τη βιολογική στοιβάδα, η οποία περιγράφεται επιτυχώς από τα Μαθηματικά, ενώ η ανάδυση-δημιουργία νέων μορφών στις δύο άλλες στοιβάδες του Οντος, την ψυχική και την κοινωνικο-ιστορική, μπορεί να περιγραφεί μόνον με την «επιστράτευση» της εννοίας του «μάγματος», που ο ίδιος επινόησε.

Επειδή θεωρούσε ότι τα Μαθηματικά στηρίζονται στην, κατ’ αυτόν «περιοριστική», συνολο-ταυτιστική λογική, όπως την αποκαλούσε, έδωσε τον ακόλουθο ορισμό του μάγματος: «Μάγμα είναι αυτό από το οποίο μπορούμε να εξαγάγουμε (ή: μέσα στο οποίο μπορούμε να κατασκευάσουμε) συνολιστικές οργανώσεις απροσδιόριστου αριθμού, αλλά που δεν μπορεί ποτέ να ανασυγκροτηθεί (ιδεατά) με συνολιστική (πεπερασμένη ή άπειρη) σύνθεση αυτών των οργανώσεων».

Εν προκειμένω, λοιπόν, έχω δύο παρατηρήσεις, στις οποίες και μόνον περιορίζονται οι διαφωνίες μου με τον Καστοριάδη. Πρώτον, όπως ορθά παρατήρησε ο Δ. Αναπολιτάνος στον Καστοριάδη, «τα Μαθηματικά δεν είναι κατ’ ανάγκην συνολοταυτιστικά, ακόμη και με την τετριμμένη έννοια που εκείνος αποδίδει στον όρο.

Ολόκληρες περιοχές των Μαθηματικών –βλ. ιντουισιονιστικά Μαθηματικά, περατοκρατικά Μαθηματικά, ασαφή ή, αλλιώς, συγκεχυμένα (fuzzy) σύνολα κ.λπ.– οικοδομούνται είτε σε λογικές αρχές πολύ ασθενέστερες των ισοδυνάμων της αρχής της ταυτότητας ή της αρχής της μη αντίφασης, είτε σε έννοιες που δεν έχουν ως βάση τους την καντοριανή έννοια του συνόλου στην έστω κατά Zermelo-Fraenkel εκλεπτυσμένη της μορφή» (4).

Δεύτερον, οφείλουμε να λάβουμε υπ’ όψιν τον ολοένα αυξανόμενο ρόλο της μαθηματικής θεωρίας των κατηγοριών στην επαναδιατύπωση και συσχέτιση διάφορων κλάδων των Μαθηματικών. Ας υπενθυμίσω ότι ειδοποιό χαρακτηριστικό της θεωρίας κατηγοριών είναι ότι τα στοιχεία μιας κατηγορίας δεν επιλέγονται επειδή ικανοποιούν κοινές ιδιότητες (όπως στη θεωρία συνόλων) αλλά προσδιορίζονται αποκλειστικά από τον καθορισμό των μεταξύ τους σχέσεων.

Με άλλα λόγια, στη θεωρία κατηγοριών δεν επικεντρωνόμαστε σε δομές παρά σε σχέσεις μεταξύ δομών (5). Επέλεξα να κάνω αυτήν ειδικά την αναφορά στη θεωρία κατηγοριών διότι θεωρώ πολύ πιθανό ότι ο παραπάνω τρόπος ταυτοποίησης των στοιχείων μιας κατηγορίας θα ενδιέφερε τον Καστοριάδη, καθώς θα μπορούσε να τον οδηγήσει σε αναθεώρηση κι ενδεχομένως ακριβέστερη διατύπωση του περιεχομένου της έννοιας του μάγματος.

• Στις μέρες μας, είναι εξαιρετικά σπάνιο και απρόσμενο ένα άτομο που έχει δεχτεί κυρίως ανθρωπιστική παιδεία -εξάλλου, τυπικά και επαγγελματικά είστε νομικός!- να ενδιαφέρεται με τέτοιο πάθος αλλά και να αφιερώνει τόσο χρόνο στην έρευνα σημαντικών μαθηματικών προβλημάτων. Πώς προέκυψε η ανάγκη ενασχόλησής σας με τα Μαθηματικά;

Κατ’ αρχάς, σας ευχαριστώ πολύ για τα καλά σας λόγια, αλλά επειδή η λέξη «νομικός» έχει ένα μάλλον ιδιαίτερο βάρος, θα επέλεγα να αυτοπροσδιοριστώ, κάπως πιο μετριοπαθώς, ως πτυχιούχος της Νομικής Αθηνών, με μεταπτυχιακό στις Ευρωπαϊκές Σπουδές από το LSE και διδακτορικό στις Διεθνείς Σχέσεις από το ίδιο Πανεπιστήμιο.

Αυτά είναι τα τυπικά μου προσόντα, χωρίς όμως να αντικατοπτρίζουν απολύτως τα κάπως ευρύτερα πνευματικά μου ενδιαφέροντα.

Συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον μου για τα Μαθηματικά ξεκινά από την παιδική μου ηλικία. Αργότερα εντυπωσιάστηκα από τη γεωμετρική δομή της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας, ενώ όσον αφορά τη Μαθηματική Λογική, με συνήρπασαν εγκαίρως οι αποδείξεις των θεωρημάτων της μη πληρότητας και μη αποφασισιμότητας του Kurt Gödel.

Για να μη νομίσει κανείς ότι απαιτούνται πολύ προχωρημένες γνώσεις στα Μαθηματικά, προκειμένου να κατανοήσει το θεώρημα μη πληρότητας, ας μου επιτραπεί, επ’ ευκαιρία, να συστήσω σε κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη το εξαιρετικό βιβλίο του V. A. Uspensky, «Gödel’s Incompleteness Theorem» (της εκπληκτικής σειράς «Little Mathematics Library» των ρωσικών εκδόσεων MIR), το οποίο είχαν κάποτε εκδώσει στα ελληνικά οι εκδόσεις «Τροχαλία», ενώ υπάρχει «ελεύθερο» και στο Διαδίκτυο (6).

Πάντως, ας σημειωθεί ότι όσο παράξενο και ν’ ακούγεται στην Ελλάδα το ν’ ασχολείται κάποιος που έχει σπουδές στα Νομικά με τα Μαθηματικά, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στις «διανοητικές αγκυλώσεις» που προκαλεί η δομή του εκπαιδευτικού μας συστήματος και, ιδίως, στο σύστημα των εισαγωγικών μας εξετάσεων στα ΑΕΙ.

Σ’ ένα «ευέλικτο» εκπαιδευτικό σύστημα σαν το αμερικανικό, κάτι τέτοιο φαντάζει απολύτως φυσιολογικό. Αρκετοί καθηγητές του Δικαίου σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ αλλά και ανώτατοι δικαστικοί έχουν κάνει πρώτες σπουδές στα Μαθηματικά ή σε κάποια άλλη από τις αποκαλούμενες θετικές επιστήμες.

Για παράδειγμα, ο ονομαστός καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Harvard και συγγραφέας της κλασικής πραγματείας, «American Constitutional Law», Lawrence Henry Tribe, έχει πρώτο πτυχίο στα Μαθηματικά και, μάλιστα με βαθμό summa cum laude.

Κλείνοντας, θέλω πολύ να σας ευχαριστήσω για την τιμητική για μένα και, ελπίζω, ενδιαφέρουσα για τους αναγνώστες σας συζήτησή μας, και να σας συγχαρώ για την υψηλού επιπέδου και τόσο σημαντική για τον πολιτισμό μας ενημέρωση που παρέχετε στο αναγνωστικό σας κοινό για θέματα επιστήμης.

Βιβλιογραφικές παραπομπές

1. Eric Temple Bell, Mathematics: Queen and Servant of Science, Mathematical Association of America, Washington, 1996 [1952].

2. Gian-Carlo Rota, Μαθηματικά και Φιλοσοφία – Το χρονικό μιας παρανόησης, Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα, 2015.

3. Κορνήλιος Καστοριάδης, Φιλοσοφία και Μαθηματικά – Ενας διάλογος με τον Γεώργιο Λ. Ευαγγελόπουλο, δεύτερη-αναθεωρημένη έκδοση, Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα, 2010 [2004].

4. Διονύσιος Α. Αναπολιτάνος, Απάντηση στον Κορνήλιο Καστοριάδη, στο Δ. Αναπολιτάνος, Λαβύρινθοι, γνωσιολογικά ρήγματα, φιλοσοφικά σπαράγματα και παραμυθίες – 29 κείμενα φιλοσοφίας, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 2016, σελ. 126.

5. Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, Μαθηματικά και Φυσική, μια ιδιαίτερη σχέση – Με αφορμή σκέψεις του Κορνήλιου Καστοριάδη, Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα, 2010, σελ. 75-77.

6. Βλέπε: https://archive.org/details/Godels Incomple tenessTheorem

είπα κι εγώ μέρες που είναι ας ρίξω μια ματιά τι γίνεται στο ελλαδιστάν…

Ντανιτσα 

Οσο και να προσπαθητε ο Ντανος δεν προκειται τα φυγει απο το παιχνιδι. Ο Ντανος θα μεινει μεχρι τελους γιατι τον αγαπαει ολη η Ελλαδα και γιατι θα τον ψηφισουμε ολες εμεις να μεινει μεσα. Ενας σωστος αντρας υπαρχει και πεσανε ολοι να τον φανε. Γιατι μανταμ; Μηπως γιατι σου εριξε χυλοπιτα; Μηπως γιατι δεν σας αρεσουν οι πιτες που μαγειρευει; Χωρις τον Ντανο θα ειχατε πεινασει ολοι σας εκει περα. Αν δεν ηταν ο Ντανος, ποιος θα ψαρευε τις πρωτες μερες; Αν δεν ηταν ο Ντανος ποιος θα κερδιζε τα παιχνιδια, η Λαουρα, ο Μπο, ο Χανταμπακης, ποιος; Σας ετσουξε η απηχηση του Ντανου. Και ολοι εσεις εδω περα που σταζετε χολη, θα θελατε να εισαστε σαν τον Ντανο, αλλα μαλλον εισαστε τιποτα μπακουρια και ζηλευετε τον Ντανο επειδη ειναι κουκλος και σωματαρας. Ντανο ειμαστε μαζι σου, το καλοκαιρι θα ερθουμε ολες στη Σκιαθο να σε γνωρισουμε, εισαι ο πιο αληθινος εκει μεσα, συνεχισε ετσι και διωξε ολα τα ψωνισμενα παρασιτα. Ψηφιζουμε ολοι να παραμεινει ο Ντανος.

Από ελλαδιστάν ουδέν νεότερον…..

Εκ της αλληλογραφίας

Δηλώσεις του Νίκου Πορτοκάλογλου, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του τελευταίου βιβλίο του Στάθη Ν. Καλύβα «Που είμαστε και που πάμε».

«Ήρθε ο αδίστακτος, χυδαίος λαϊκισμός να μας αθωώσει. Και να χάσουμε αυτή την πολύτιμη ευκαιρία να αλλάξουμε. Πολιτικοί όλων των κομμάτων, δημοσιογράφοι και καλλιτέχνες, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, ήρθαν να μας καθησυχάσουν πως εμείς, ο αθώος λαός, δεν φταίμε σε τίποτα», τόνισε αρχικά και συνέχισε:

«Για όλα φταίνε οι άλλοι. Και πούλησαν αγανάκτηση και καταγγελία και διχασμό με τον πιο ιδιοτελή και κυνικό τρόπο. Και όσοι αντιστάθηκαν σ’ αυτό ήταν βέβαια προδότες, δοσίλογοι και γερμανοτσολιάδες. Ήταν με τους άλλους. Και όπως λέει ο Αρκάς, σε αυτή τη χώρα έχει γίνει πολύ επικίνδυνο να είσαι με τους άλλους… όποιοι κι αν είναι αυτοί. Και κάπως έτσι επικράτησε η παράνοια»

Α ρε Νίκο… σε λάθος χώρα γεννήθηκες κι εσύ…