«Η κοινωνία θα ήταν καλύτερη χωρίς την Αγία Γραφή»

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Το κύκνειο άσμα του Πορτογάλου νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου (1922-2010), «Κάιν», το οποίο εκδόθηκε έναν χρόνο προτού πεθάνει, είναι ένα κατηγορώ εναντίον της Αγίας Γραφής.

Η επίσημη Καθολική Εκκλησία της Πορτογαλίας, όταν εκδόθηκε το «βέβηλο» έργο στην πορτογαλική γλώσσα, σχολίασε μονολεκτικά: «Επίθεση!». Σε μια χώρα με μακρά παράδοση στο πνεύμα του καθολικισμού, ο Ζοζέ Σαραμάγκου ήταν ένα μεγάλο αγκάθι στο μάτι της.

Ο νομπελίστας ανταπέδωσε τα πυρά στο εκκλησιαστικό κατεστημένο, καταγγέλλοντας τη Βίβλο ως «ένα εγχειρίδιο των κακών ηθών». Μάλιστα, έκανε τα πράγματα χειρότερα με τους αντιπάλους του μονσινιόρους, αφού υποστήριξε ότι «πιθανότατα η κοινωνία θα ήταν καλύτερη χωρίς την Αγία Γραφή».

Το μυθιστόρημα «Κάιν», που θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο μήνα από τις εκδόσεις «Καστανιώτη», ρίχνει μια κριτική και «ελαφριά» ματιά στον Κάιν, γιο του Αδάμ και της Εύας, που, σύμφωνα με τη Βίβλο, είναι το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι. Ο Ζοζέ Σαραμάγκου στήνει έναν καθ' όλα σπαρταριστό διάλογο μεταξύ ενός νάρκισσου Θεού και του πρώιμου αντάρτη Κάιν, εκτονώνοντας τη βαριά ατμόσφαιρα -ως είθισται να διαβάζονται οι βιβλικοί μύθοι- του προπατορικού αμαρτήματος.

«Η ιστορία των ανθρώπων είναι η ιστορία της ασυνεννοησίας τους με τον Θεό - ούτε αυτός καταλαβαίνει εμάς ούτε εμείς εκείνον», είχε πει με τον γνώριμο χιουμοριστικό του τρόπο για το θέμα του βιβλίου του ο ίδιος ο Πορτογάλος συγγραφέας. Η σύγκρουση του Σαραμάγκου με το κυρίαρχο θρησκευτικό αίσθημα της πατρίδας του δεν είναι υπόθεση των τελευταίων ετών της ζωής του. Είχε την αρχή της είκοσι χρόνια πριν, όταν είχε γράψει τα «βλάσφημα» έργα «Περί τυφλότητος» και «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιο» («Καστανιώτης»).

Στο δεύτερο, ο Ιησούς, ο γνωστός από την Καινή Διαθήκη, συζεί με τη Μαρία Μαγδαληνή και προσπαθεί να αποφύγει τη σταύρωση. Ετσι, ο Πορτογάλος κομμουνιστής συγγραφέας επαναδιατυπώνει αδογμάτιστα τη βιογραφία του επαναστάτη της Γαλιλαίας κόντρα στην ανάγνωση και ερμηνεία της επίσημης εκκλησίας. Η πορτογαλική κυβέρνηση, το 1992, ενοχλήθηκε τόσο πολύ από την αιρετικότητα του συγκεκριμένου βιβλίου ώστε μπλόκαρε την υποψηφιότητά του για το -καταργημένο πια- Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο. Ο Ζοζέ Σαραμάγκου, θέλοντας να δείξει μ' έναν συμβολισμό την αποστροφή του απέναντι στη στάση του πορτογαλικού κράτους, επέλεξε την αυτοεξορία στις ισπανικές Καναρίους Νήσους, όπου και πέθανε τον φετινό Ιούνιο.

Ο Ζοζέ ντε Σούζα Σαραμάγκου, όπως είναι το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε από γονείς φτωχούς ακτήμονες αγρότες, στο μικρό χωριό Αζινιάγκα της Πορτογαλίας, μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Λισαβόνας. Εντελώς αυτοδίδακτος, εξέδωσε το 1947 το μυθιστόρημα «Γη της αμαρτίας», μεσούσης της δικτατορίας του Σαλαζάρ. Κομμουνιστής με παράνομη πολιτική δράση, εργάστηκε για πολλά χρόνια σε εκδοτικούς οίκους και σε εφημερίδες ως σχολιαστής, ως υπεύθυνος λογοτεχνικών σελίδων και ως βιβλιοκριτικός. Μετά την επανάσταση του 1974 και την αποκατάσταση της δημοκρατίας, υπήρξε για ένα διάστημα υποδιευθυντής της μεγάλης εφημερίδας της Λισαβόνας «Diarios de Noticias».

info: Στα ελληνικά κυκλοφορούν ακόμη: «Το τετράδιο», «Το ταξίδι του ελέφαντα», «Μικρές αναμνήσεις», «Περί θανάτου», «Περί φωτίσεως», «Το μεγαλύτερο λουλούδι του κόσμου», «Λέγοντας ιστορίες», «Ο άνθρωπος αντίγραφο», «Ιστορία της πολιορκίας της Λισαβόνας», «Η σπηλιά», «Η ιστορία της άγνωστης νήσου», «Ολα τα ονόματα», «Η πέτρινη σχεδία» («Καστανιώτης»), «Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις» («Αλεξάνδρεια»), «Το χρονικό του μοναστηριού» («Σύγχρονη Εποχή»). *

«Η κοινωνία θα ήταν καλύτερη χωρίς την Αγία Γραφή» | Άρθρα | Ελευθεροτυπία