Στο λυκαυγές ΙΙΙ

διαβάστε το πρώτο και το δεύτερο μέρος.

του ΔΙΟΔΟΤΟΥ

ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΦΟΡΤΙΩΝ

Γενεσιουργός νοοτροπία του φαινομένου cargo cult στους ιθαγενείς υπήρξε η πεποίθηση ότι ο πολιτισμός των λευκών έπρεπε να αποδοθεί στην θεϊκή εύνοια.
Όταν οι ιεραπόστολοι προσηλύτιζαν τους ιθαγενείς, πολλές φορές
έβρισκαν την δουλειά τους εύκολη για αυτόν ακριβώς τον λόγο: οι ιθαγενείς πείθονταν εύκολα, γιατί (βάσει της θρησκευτικά εξαρτημένης σκέψης τους) ο Θεός που έδινε στους λευκούς τόσο σπουδαία τεχνολογία, δύναμη, ανέσεις κ.λπ. ήταν εμφανέστατα ανώτερος από τους δικούς τους θεούς.
Με δυό λόγια, για αυτούς, Χριστούλης, αεροπλάνα, τρανζίστορς,
κονσέρβες, κλπ. ήταν ταυτόσημα.
Κάτι ανάλογο, όπως επισημάναμε, συμβαίνει και στον χώρο των σημερινών νεοελλήνων αυτοαποκαλουμένων "αρχαιοθρήσκων". Η γενεσιουργός νοοτροπία πίσω από την εκδήλωση του φαινομένου cargo cult στη σημερινή Ελλάδα, έχει να κάνει με την -ανάλογη των ιθαγενών της Μελανησίας -πεποίθηση ότι, η ελληνική θρησκεία ήταν η κύρια αιτία του ελληνικού πολιτισμού.
Αφού έχουν πείσει εαυτούς και αλλήλους ότι, ο αρχαίος πολιτισμός ήταν απόρροια της αρχαίας θρησκείας (κάτι που με κανέναν τρόπο δεν εξυπακούεται, όπως και το ότι το οποιοδήποτε θρησκευτικό σύμβολο δεν ισούται με ραδιοφωνάκια) οι νεοέλληνες νεοδωδεκαθεϊστές προσπαθούν εκ του προχείρου και με ό,τι βρουν μπροστά τους να «μιμηθούν» την αρχαία θρησκεία. Όχι γιατί τους πολυνοιάζουν τα θεολογικά της ζητήματα (όπως προείπαμε, ακόμα και αυτά η Φιλοσοφία-Επιστήμη τα ερεύνησε και τα ανέδειξε), αλλά για να επαναφέρουν, με μαγικό τρόπο το μεγαλείο του αρχαίου πολιτισμού - με τον τρόπο που αυτοί το αντιλαμβάνονται, τέλος
πάντων...
Το κύριο γνώρισμα του cargo cult, είναι η σχετικά γρήγορη εμφάνιση / εκδήλωσή του, όποτε πρωτόγονοι αντιμετωπίζουν και παρερμηνεύουν έναν ανώτερο πολιτισμό. Δεξιοτεχνική μίμηση των κινήσεων, λέξεων και εκφράσεων και συνηθειών του θεωρούμενου ως ανώτερου πολιτισμού, με την ακλόνητη βεβαιότητα ότι τίποτα άλλο δεν χρειάζεται (κι όχι μόνο δεν χρειάζεται, αλλά ίσως ούτε καν υπάρχει).
Κατʼ επέκτασιν οι ιεροπραξίες των νεοδωδεκαθείστών παρά τη διακαή και διακηρυγμένη τους επιθυμία να είναι όσο το δυνατόν πιστότερες στο «πρωτότυπο», βρίθουν από γραφικές αυτοσχεδιαστικές αυθαιρεσίες. Αυτό οι ίδιοι το αιτιολογούν ως αναγκαστικό, αποδίδοντάς το στην σχεδόν παντελή έλλειψη πληροφοριών (πέραν των απολύτως γενικών) σχετικά με τα
διάφορα αρχαία τελετουργικά. Έτσι συναντά κανείς στις ιεροπραξίες τους ποικίλες κωμικές καταστάσεις από λιγότερο, ή περισσότερο ευτελείς απομιμήσεις αρχαίων ενδυματολογικών συνηθειών, μέχρι παρουσία αρχαιοελληνικής αισθητικής έμπνευσης «οπλιτών»(1). Η εντύπωση που εύκολα αποκομίζει κανείς είναι ότι, το ζητούμενο δεν είναι τόσο η τέλεση μιας ιεροπραξίας, όσο η αναπαράστασή (ή «αναπαράστασή») της.
Το ζήτημα με τους περιλάλητους σημερινούς «χλαμυδοφόρους» δεν έχει να κάνει με την αισθητική, ή την πρακτική αποτίμηση π.χ. της «χλαμύδας» ως ενδύματος (η σωστή ονομασία είναι «πέπλος») αλλά, με την πεποίθηση ότι, φορώντας την κάποιος κατανοεί καλύτερα τον ελληνικό πολιτισμό, έρχεται πιο «κοντά» στους προγόνους, μπορεί να κερδίσει ευκολότερα την εύνοιά τους, να χειριστεί εξίσου καλά το πολιτισμικό δυναμικό τους, να γίνει αυθεντικότερος Έλληνας και ίσως με αυτόν τον τρόπο να κατορθωθεί να ξαναγραφούν σπουδαία θεατρικά έργα, να ξαναχτιστούν Παρθενώνες κλπ.
Δυστυχώς ενώ ο υπό συζήτησιν ιδεολογικός χώρος άρχισε πριν τρεις σχεδόν δεκαετίες ως ένας πρώτος καρπός μιας διαφωτιστικής προσπάθειας (2), σήμερα έχει καταλήξει να αναζητά την ταυτότητά του φτιάχνοντας «χλαμύδες», «περικεφαλαίες», και άλλα όργανα αναπαράστασης διαφόρων πλευρών (κυρίως θρησκευτικών - κι αυτό δεν είναι τυχαίο...) της αρχαιοελληνικής ζωής. Φυσικά οι αρχαίοι θα γελούσαν με αυτή την κατάσταση και δεν θα μας θεωρούσαν κάτι περισσότερο από δουλικούς μιμητές και παλιατζήδες. Κατά τον ίδιο τρόπο που κι εμείς θα θεωρούσαμε ανεξέλικτους πιθήκους τους δικούς μας απογόνους αν υποθέσουμε ότι, μετά από π.χ. 500, ή 1000 χρόνια τους βλέπαμε να προσπαθούν να «επανεφεύρουν» τις δικές μας ενδυματολογικές συνήθειες στις διαστημικές πόλεις τους.
Τα παραπάνω βέβαια δεν αποτελούν μίμηση αλλά, ακόμα κι έτσι δεν αλλάζει τίποτα. Το ουσιώδες εδώ δεν έχει να κάνει με την πιστότητα της μίμησης αλλά, με την διάθεση για μίμηση και με την πεποίθηση ότι κατʼ αυτόν τον τρόπο θα καταστεί δυνατόν να επανεπιτευχθούν τα όποια επιθυμητά αποτελέσματα του ελληνικού πολιτισμού.
Η «λαογραφία της χλαμύδας» δεν περιορίζεται φυσικά στην
ενδυματολογία, ή στην λατρευτική πρακτική, αλλά επεκτείνεται και σε άλλους τομείς, όπως π.χ. στην φρασεολογία -και άρα στις ιδέες- του ιδεολογικού αυτού χώρου. Φυσικά, όπως είναι γνωστό από την κοινωνιολογία, όλοι οι ιδεολογικοί, πνευματικοί κ.λπ. χώροι διαμορφώνουν προοδευτικά την ιδιαίτερή τους διάλεκτο, πράγμα που απεικονίζει και εκφράζει την εξέλιξή τους. Σε ό,τι αφορά όμως τον υπό εξέταση ιδεολογικό χώρο, η εξελικτική του ροή έχει στομώσει από την αναπαραγωγή στερεοτυπικών εκφράσεων-κλισέ (βλ. π.χ. δηλώσεις διαφόρων ψωνισμένων ηγετίσκων-ευρεσιτεχνών, του τύπου «είμαστε Έλληνες στο ήθος(R) και στο έθος(R)») , ή την συχνότατη καταφυγή στην ρητολογία, σε παντός είδους «τσιτάτα» κ.λπ). Το γεγονός οφείλεται φυσικά στο ότι ο χώρος αυτός με τον τρόπο που λειτουργεί δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργικά.

Αυτή η κατάσταση στειρότητας του "χώρου" είναι και
αποτέλεσμα της οργανωτικής του ποιμνιοποίησης. Αυτό που λείπει σήμερα από τον «χώρο» είναι η σε προσωπικό επίπεδο εμπέδωση των όσων διακηρύσσει. Αντίθετα υπάρχει πολλή ζήτηση για πνευματική «καθοδήγηση», κάτι που ευνοεί την ποιμνιοποίηση, την περιχαράκωση, τον αρχομανή κομπλεξισμό, το «πατεντάρισμα» των εννοιών του, την αδιαφορία για τα χρονίζοντα προβλήματα της νεοελληνικής κοινωνίας, την γενικευμένη έλλειψη προσωπικότητας και φυσικά τη γραφικότητα (αυτή η τελευταία πρέπει να εννοηθεί, όπως την ορίσαμε στην αρχή δηλ. ως παρεκτροπή στη διαδικασία αναζήτησης ταυτότητας). Η πνευματική
στασιμότητα του «χώρου» οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στο ότι δεν έχει καταφέρει τίποτα περισσότερο από: α) να εκδηλωθεί ως άλλη μια νεοθρησκεία και β)να αναπαράγει τις σωματειακές μορφές δράσης, που έχουν καταστεί τόσο αναξιόπιστες στην σύγχρονη Ελλάδα, όπως κάθε είδους οργανώσεις , κόμματα κλπ.
Φυσικά αυτή η κατάσταση ουδεμία σχέση μπορεί να έχει με κατανόηση του ελληνικού πολιτισμικού φαινομένου, με διαφωτισμό οποιουδήποτε είδους και με αποβυζαντινοποίηση της νεοελληνικής κοινωνίας.
Τα σημαντικότερα κινήματα στην ιστορία (από τις διάφορες όψεις του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού μέχρι τον Διαφωτισμό και την περίφημη δεκαετία του 1960) άλλαξαν για πάντα τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, ακριβώς επειδή στηρίχθηκαν αποκλειστικά στον παράγοντα «άτομο». Φρόντισαν δηλ. να διαμορφώσουν όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Έριξαν τρομερό βάρος σε αυτό το ζήτημα, το οποίο θεώρησαν εξʼ αρχής ως ζήτημα αιχμής. Σχεδόν κάθε ένας που συμμετείχε σε αυτά τα κινήματα αποτελούσε ζωντανή διαφήμιση γιʼ αυτά, τόσο με τις εμπεδωμένες απόψεις του, όσο και με τη στάση ζωής του. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ιδεολογικών, κοινωνικών κλπ. κινήσεων υπήρξε η παντελής έλλειψη «οργάνωσης», «οργανώσεων», «καθοδηγητών», «διαφωτιστών» κλπ.. Οι, συνήθως άτυπες, συλλογικότητες που ανέπτυξαν ήσαν κατά συνέπεια πηγαίες, αυθεντικές και αποτελεσματικότατες αφού στηρίζονταν σε ισχυροποιημένα και ώριμα άτομα. Ακόμα και αν φαινομενικά «ηττήθηκαν» και «συμβιβάστηκαν» άλλαξαν για πάντα τον κόσμο μας αφού έδρασαν σε τόσο μεγάλο ψυχικό και πνευματικό βάθος, που ίσως θα βιώνουμε για πάντα τις ευεργετικές συνέπειές τους.
Τα κόμματα και οι κάθε είδους οργανώσεις υπήρξαν ανέκαθεν οι ατάλαντοι κληρονόμοι και οι υστερικές χήρες των Διαφωτισμών. Κανενός Διαφωτισμού δεν προηγήθηκε ποτέ κάποιο κόμμα, ή οποιουδήποτε είδους οργάνωση και μάλιστα θρησκευτική (όπως αυτοπροσδιορίζονται τα νομικά αυτά πρόσωπα μέσα από τις θρησκευτικού προσανατολισμού ονομασίες τους) (3) .
Αν π.χ. ο Μάης του ʼ68, η οι ελληνικές πολιτείες είχαν αφήσει πίσω τους κάποια κόμματα, σήμερα δεν θα ξέραμε καν ότι είχαν υπάρξει.
Ειδικά ο Μάης και όλα τα μεταπολεμικά κοινωνικά κινήματα άλλαξαν για πάντα τις κοινωνίες στις οποίες εκδηλώθηκαν ακριβώς γιατί λειτούργησαν ως ρεύματα και ως διαφωτισμοί. Όχι ως οργανώσεις και ως κομματοθρησκευτικά ιερατεία Έτσι γίνονται σήμερα τα πράγματα (στην πραγματικότητα έτσι γίνονταν πάντα).
Για να γίνουμε πιο κατανοητοί θα προτρέψουμε σε ανάγνωση οποιουδήποτε κειμένου, οποιουδήποτε αυτοαποκαλούμενου «θεωρητικού», ή οργάνωσης του «χώρου», που γράφτηκε π.χ. προ δεκαετίας και ένα οποιοδήποτε που να έχει γραφτεί πρόσφατα: είναι μάλλον απίθανο να εντοπίσει κανείς οποιαδήποτε εξέλιξη στην ποιότητα και στην εκφορά του λόγου.
Υπʼ αυτή την έννοια ο ιδεολογικός χώρος των αυτοαποκαλούμενων «αρχαιοθρήσκων» έχει πισωγυρίσει στην τυπολατρική ομφαλοσκόπηση (τόσο σε επίπεδο ιδεών όσο και πρακτικής) και στην γραφικότητα, πράγματα που από μια άποψη είναι συνώνυμα. Όπως και Δον Κιχώτης, πραγματοποιεί τον έναν «άθλο» μετά τον άλλον, αλλά οι ανεμόμυλοι (βλ. αυταπάτες) κάποτε θα τελειώσουν. Και τότε θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον εαυτό του και με την πραγματικότητα .
Κι αυτό έχει αρχίσει ήδη να συμβαίνει.

ΔΙΟΔΟΤΟΣ

Σημειώσεις
(1) Ομάδες αναπαραστάσεων υπάρχουν σήμερα σε πολλές χώρες. Στην πραγματικότητα πρόκειται για συλλόγους, ή και πιο άτυπα σχήματα, που αναπαριστούν συνήθως στρατιωτικές ενδυμασίες μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (π.χ. κάθε είδους «ιππότες» κλπ.). Πρόκειται για ομάδες ενδιαφερόντων (hobby), όπως είναι λ.χ. και οι σύλλογοι των μοντελιστών κλπ. Αν και στο βάθος τους λανθάνουν πολλές φορές μιλιταριστικά και εθνικιστικά απωθημένα.
(2) Η προσπάθεια αυτή άρχισε, όπως όλοι γνωρίζουν, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, με το περιοδικό Δαυλός.
(3) Βλ. εκδοτικό σημείωμα Δαυλού