Αρχές της κυνικής φιλοσοφίας III

Διαβάστε εδώ το πρώτο και το δεύτερο μέρος.                                      Δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ι του περιοδικού “Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ” Αναδημοσίευση με την άδεια του εκδότη.

Ένας αέναος κύκλος.

Στην φιλοσοφία των κυνικών όλα είναι ένας αέναος κύκλος όπου το ένα επηρεάζει το άλλο και αντίστροφα χωρίς αρχή και τέλος, ακολουθώντας πάντα τον φυσικό τρόπο. Ο πολίτης διαμορφώνει την κοινωνία λιτή και αυτάρκη. Η κοινωνία με την σειρά της διαμορφώνει το περιβάλλον λιτό και αυτάρκη και αυτό με την σειρά του επιστρέφει με λιτότητα την αυτάρκεια στον πολίτη. Οι εξουσίες, οι πάσης φύσεως εξουσίες και οι όποιες περαιτέρω ομαδοποιήσεις μόνο ως τροχοπέδη μπορούν να λειτουργήσουν σπάζοντας την ροή του φυσικού κύκλου και για αυτό άλλωστε υπάρχουν. Υπάρχουν δούλοι επειδή υπάρχουν αφεντικά αλλά καμία ανάγκη δεν επιβάλει ούτε το ένα ούτε το άλλο. Απλώς επειδή κάποιος επιθυμεί να είναι αφέντης καταπατά το φυσικό δικαίωμα κάποιου άλλου καθιστώντας τον δούλο και πάει λέγοντας. Αν όμως η διαμάχη των ανθρώπων περιορίζεται στις επιθυμίες τότε οι ανάγκες παραμερίζονται οπότε έχουμε κοινωνία ανελεύθερη και τούτο είναι ο εφιάλτης των κυνικών. Δεν είναι ανάγκη να είσαι δούλος για να μην είσαι ελεύθερος. Αρκεί να μην μπορείς να καλύψεις τις ανάγκες σου και τότε πραγματικά δεν είσαι ελεύθερος και τούτο είναι παρά φύση. Συνεπώς οιαδήποτε επιθυμία πέραν της ανάγκης για αυτάρκεια καταντάει εξουσιαστική κι εμείς δούλοι των επιθυμιών είτε των δικών μας είτε κάποιου άλλου. Άλλωστε αν κάποιος είναι δούλος λίγη σημασία έχει τίνος δούλος είναι. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο πως σήμερα πολλοί άνθρωποι δηλώνουν ακόμα και δούλοι του… θεού. Κι εδώ πάμε σ’ ένα άλλο μεγάλο θέμα που φέρνει στην αντίπαλη παράταξη τους κυνικούς με μεγάλο πλήθος της κοινωνίας.

Θεός είναι ότι φαίνεται.

Για τους κυνικούς θεός δεν είναι τίποτα παραπάνω και τίποτα παρακάτω από αυτό που λέει η ίδια η λέξη. Θεός είναι ότι φαίνεται. Ότι δηλαδή μπορούν να αντιληφθούν οι αισθήσεις μας. Ο πιστός που πάει και προσκυνάει το άγαλμα, ο λατρευτής που απλώς περιορίζεται σε ανούσιες τελετές, ο θρησκευτής που προσευχόμενος ζητιανεύει, ο νικημένος που ικετεύει, ο δεισιδαίμων που ορίζεται από την σκιά του, όλοι αυτοί και πολλοί άλλοι ακόμα που δεν είναι του παρόντος να απαριθμήσω, όλοι τούτοι δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά δούλοι ανελεύθεροι σκλάβοι της στραβωμάρας που τους δέρνει συνήθως λόγω απαιδευσιάς.

Ο ελεύθερος άνθρωπος (όπως και ο κυνικός) δεν θα δει σ’ ένα άγαλμα τίποτα παραπάνω από αυτό που φαίνεται και αν αυτό που φαίνεται είναι ωραίο τότε θα θαυμάσει το κάλλος. Γιατί ποιος είναι αυτός που δεν λατρεύει το ωραίο; Ο κυνικός δεν έχει ανάγκη προσευχών διότι δεν έχει τίποτα για να ευχηθεί αφού αρκείται στην κάλυψη των αναγκών του και μόνο. Ούτε την κατασκευή του αγάλματος θεωρεί αναγκαία αφού το κάλλος είναι έτσι και αλλιώς παντού γύρω μας. Άλλωστε για να το πω κυνικά, στα χίλια αγάλματα που φτιάχνονται το ένα θα είναι πραγματικά καλό και πάλι ίσως, ενώ αντίθετα σ’ ένα δάσος για παράδειγμα το κάθε τι από μόνο του είναι ωραίο και όλα μαζί ως δάσος, πάλι ωραίο είναι. Γι αυτό για την κυνική οπτική οι τέχνες δεν είναι τίποτα παρά πάνω από μια διαρκής ανώφελη στην ουσία προσπάθεια των ανθρώπων να μιμηθούν σε ομορφιά την φύση γύρω τους. Ανώφελη όμως διότι ακόμα και να τα καταφέρουν σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις αυτό το ωραίο, μόνο οι ίδιοι οι άνθρωποι μπορούν να το απολαύσουν και κανένας και τίποτ’ άλλο. Διότι ποτέ ο αυτάρκης ωραίος κότσυφας που ζει στο ωραίο δέντρο μέσα στο ωραίο δάσος με τα ωραία λουλούδια και τα υπέροχα χρώματα και αρώματα δεν θα χρειαστεί και δεν θα καταλάβει την ωραιότητα του ωραιότερου καλλιτεχνικού έργου. Αυτό μόνο τους ανθρώπους μπορεί να ωφελήσει (τις σπάνιες φορές που θα συμβεί αυτό) αν ωφελήσει και πουθενά αλλού δεν χρησιμεύει. Από την στιγμή όμως που το καλλιτέχνημα ωφελεί μόνο τους ανθρώπους και μάλιστα χωρίς να προσφέρει αυτάρκεια τότε αυτό δεν είναι ανάγκη αλλά επιθυμία και ως τέτοια δεν είναι αναγκαία.

Οι θεοί ούτε ακούν ούτε βλέπουν.

Η συνειδητοποίηση εκ μέρους των κυνικών πως οι θεοί ούτε ακούν ούτε βλέπουν ούτε συνδιαλέγονται οδήγησε τους αγνώμονες σε μια έκρηξη ηττοπάθειας καθιστώντας τους ακόμα πιο τυφλούς απ’ ότι ήδη ήταν. Η έλλειψη της λιτότητας που διακατέχει το σύνολο το κάνει αδιάφορο στην λατρεία του ήλιου, που δεν απαιτεί τίποτα παραπάνω από το να λιάσω λίγο το κορμί μου. Γίνεται ακατανόητη σε όσους είναι δούλοι της επιθυμίας τους για κάτι παραπάνω πέρα από τα όσα απλόχερα ήδη μας χαρίζει η φύση και ο κόσμος. Αρέσκονται οι απαίδευτοι να ζητούν από τον ήλιο χρήματα και από το φεγγάρι υγεία λες και είναι ο ήλιος νομισματοκοπείο και το φεγγάρι ο γιατρός. Αρέσκονται οι μέσα στην τύφλα τους να φτιάχνουν πομπές αναζητώντας αυτό που δεν βλέπουν και κλείνοντας τα μάτια για να μην βλέπουν αυτό που ήδη έχουν. Κάνουν οι δεισιδαίμονες τον θεό άφαντο και μετά τον ψάχνουν να τον βρουν και φυσικά ένας κυνικός δεν μπορεί παρά να βάλει τα γέλια με όλη αυτή την παράλογη κατάσταση. Οργίζονται οι τελετάρχες σκίζουν τα ιμάτιά τους οι ιερείς που ο κυνικός αντί ν’ ακούει αυτούς και να προσφέρει θυσίες προτιμά να μαζεύει ήλιο απλώνοντας το κορμί του κατάχαμα γυμνό είτε να μαζεύει δροσιά βρέχοντας τα πόδια του στ’ αυλάκι. Διότι θεωρούν πως κατέχουν την έννοια της τελετής όταν ταυτόχρονα αγνοούν πως η μεγαλύτερη τελετή είναι η ίδια μας η ζωή. Φυσικό επόμενο γι αυτούς τους ανθρώπους είναι η απλή μίμηση πραγμάτων που δεν καταλαβαίνουν. Μιμούνται τελετουργικά την ζωή όταν την ίδια στιγμή αγνοούν πως η ίδια η ζωή η κάθε στιγμή της είναι και μια τελετή. Φταίνε άραγε οι κυνικοί λοιπόν που σαρκάζουν τις μιμητικές παραδόσεις όντων που δεν είναι ικανά να καταλάβουν τι μιμούνται; Οι άνθρωποι με τις επιθυμίες ως στόχο ζωής δεν μπορούν να λατρέψουν την αναπνοή τους αναζητώντας την υγεία, ούτε να λατρέψουν το δέντρο αναζητώντας την αυτάρκεια, παρά θεωρούν πως πέρα από αυτά υπάρχουν κι άλλα κι έτσι φεύγουν οι περισσότεροι από αυτόν τον κόσμο χωρίς να έχουν στην πραγματικότητα απολαύει τίποτα απ’ όλα όσα φαίνονται. Κατηγορούν τους κυνικούς πως είναι άθεοι ενώ στην πραγματικότητα οι άθεοι είναι αυτοί οι ίδιοι όχι μόνο διότι ποτέ δεν βλέπου αυτό που φαίνεται αλλά κυρίως διότι το ψάχνουν αλλού. Ο κυνικός λατρεύει την ζωή ενώ αυτοί ούτε ξέρουν τι λατρεύουν στην πραγματικότητα. Κι έτσι πεθαίνουν οι μεν με την πίστη οι δε με την απόλαυση και ας μην έχουν τον θεό τους. Διότι στην πραγματικότητα κανένας θεός τίποτα από αυτά που φαίνονται δεν ανήκει σε κανέναν. Ο κόσμος είναι για όλους μας και ανήκει σε όλους μας το ίδιο όπως όλοι μας ανήκουμε σε αυτόν. Στην πραγματικότητα πολύ λίγα είναι τα πράγματα που οι άνθρωποι ορίζουμε σε αυτόν τον κόσμο. Τόσο λίγα που βλακωδώς δημιουργούμε κι άλλα νομίζοντας πως δημιουργούμε ορισμούς ενώ αυτό που στην πραγματικότητα δημιουργούμε είναι περιορισμούς και μάλιστα ανούσιους. Γελούν και σαρκάζουν οι κυνικοί όταν βλέπουν τους ανθρώπους αφού χορτάσουν να σκοτώνονται κατόπιν μεταξύ τους για τα σύνορα για τις σημαίες και για άλλους τέτοιους βλακώδεις αυτό-περιορισμούς. Σαρκάζουν οι κυνικοί τους τυφλούς που μέσα στην στραβωμάρα τους αγωνίζονται επί ματαίω να οριοθετήσουν σύνορα και αυτά όλο ν’ αλλάζουν από τον διπλανό, τον εχθρό που επίσης θέλει να κάνει το ίδιο. Για τους κυνικούς σύνορα δεν υπάρχουν ούτε έθνη υπάρχουν ούτε κράτη ούτε πατρίδες και όλα τούτα δεν είναι τίποτα παραπάνω από άχρηστοι αυτό-περιορισμοί που μόνοι μας θέσαμε. Οι άνθρωποι από μόνοι τους βάζουν τα χέρια τους και βγάζουν τα μάτια τους θέτοντας αυτού του είδους τους ηλίθιους αυτοπεριορισμούς. Κανένας σε αυτό τον πλανήτη δεν έχει ούτε περισσότερες ούτε λιγότερες ανάγκες από τον άλλο, ούτε υπάρχει τίποτα το φυσιολογικό στην χάραξη συνόρων και στην δημιουργία εθνών κρατών. Όλα αυτά δεν έχουν καμία ανταπόδοση σε κανέναν απολύτως πλην βεβαίως των εξουσιαστών οι οποίοι και εκμεταλλεύονται για τον εαυτό τους και την εξουσία τους τον φυσικό και ανθρώπινο πλούτο της περιοχής που δήθεν ορίζουν. Ούτε είναι τα σύνορα και οι σημαίες δημιούργημα της λογικής.

Ο πόνος είναι φυσικός.

Είναι γνωστό πως όλα ή πολλά από τα προηγούμενα δημιουργούν πόνο σε κάποιους. Ανέκαθεν οι κυνικοί πονούσαν. Πονούσαν και τους άλλους και τους εαυτούς τους. Ειδικά τους εαυτούς τους. Όμως είναι φυσικό πράγμα ο πόνος και δεν πρέπει να τον φοβόμαστε. Όποιος δεν έχει πονέσει στην ζωή του είναι επικίνδυνος και ικανός να προκαλέσει τον μέγιστο πόνο στους δίπλα του ακριβώς επειδή δεν έχει το μέτρο. Ο άνθρωπος που βιώνει τον πόνο ξέρει τι είναι και δεν τον προκαλεί. Ακόμα όμως και στην περίπτωση που τον προκαλέσει δεν θα χάσει το μέτρο. Τότε λέμε πως παιδεύει. Κακά τα ψέματα η ζωή ένας παιδεμός είναι μια συνεχής εκπαίδευση όπου όλοι μας διακαώς προσπαθούμε να μην πονέσουμε, να μην κρυώσουμε και να μην πεινάσουμε. Όμως ποτέ δεν τα καταφέρνουμε εντελώς κι έτσι είμαστε διαρκώς σε εγρήγορση ώστε να προλάβουμε. Τούτη όμως η διαρκής εγρήγορση μας απορροφά σε βαθμό που δεν ασχολούμαστε με τίποτ’ άλλο και αυτό είναι ένα είδος δουλείας. Άλλος ένας φόβος πάνω στους ήδη υπάρχοντες. Για τους κυνικούς και αυτός πρέπει να εκλείψει. Αυτός που φοβάται τον πόνο φοβάται και την ζωή. Δεν γίνεται να φοβάσαι το ένα χωρίς να φοβάσαι και το άλλο αφού η ζωή είναι που φέρνει τον πόνο. Αναπόφευκτος. Συνεπώς ως αναπόφευκτο πρέπει τουλάχιστον να τον εκμεταλλευτούμε. Όταν όμως λέμε εκμετάλλευση δεν εννοούμε τον διεστραμμένο τρόπο των ανθρώπων που δεν πόνεσαν ποτέ οι ίδιοι ήτοι των βασανιστών, αλλά παίρνοντας μαθήματα από τον πόνο της ζωής που ο καθένας μας έτσι και αλλιώς κάποια στιγμή βιώνει. Το παθαίνουμε που το παθαίνουμε ας μάθουμε από αυτό. Πονάμε που πονάμε ας μην το αφήσουμε τουλάχιστον να περάσει ανεκμετάλλευτο. Διότι όποιος πει πως δεν πόνεσε ποτέ στην ζωή του λέει ψέματα αλλά πόσοι έμαθαν μέσα από αυτόν τον πόνο;

Οι σκέψεις δεν έχουν τελειωμό.

Κάπου εδώ λέω να σταματήσω. Τούτες και κείνες οι σκέψεις δεν έχουν τελειωμό, δεν έχουν αρχή και τέλος. Σαν την λερναία Ύδρα, ένα κεφάλι κόβεις δύο ξεφυτρώνουν και ο καθένας μας σαν άλλος Ηρακλής καλείται να προλάβει να τα καυτηριάσει πράγμα δύσκολο, πολύ δύσκολο όταν αυτά τα κεφάλια είναι γεννήματα δικά μας, του μυαλού μας, ο εαυτός μας, εμείς. Προσπάθησα μέσα σε λίγες σελίδες να δώσω μια γενική οπτική του πως θεωρώ εγώ ως συμπαθών την κυνική φιλοσοφία τα πράγματα. Αυτό δεν σημαίνει πως ότι γράφω είναι θέσφατο ή δόγμα. Είναι μόνο οι προσωπικές μου απόψεις και κάλλιστα μπορούν να διαφέρουν ακόμα και άλλων κυνικών. Κανένα πρόβλημα για μένα. Κανένα διότι δεν με φοβίζει η εξέλιξη και ξέρω πως η διαφορετικότητα θα δώσει στο τέλος την καλύτερη δυνατή σύνθεση. Η κυνική φιλοσοφία δεν έχει στεγανά και είναι ήδη πλημμυρισμένη από ιδέες και απόψεις που δεν συμφωνούν πάντα μεταξύ τους. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να την χρεώσει κάτι που δεν της ανήκει. Και αυτό που της ανήκει είναι κατά φύση. Όσο κι αν πονάει.