Αρχές της κυνικής φιλοσοφίας II

Διαβάστε εδώ το πρώτο μέρος.                                                                    Δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ι του περιοδικού “Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ” Αναδημοσίευση με την άδεια του εκδότη.

Όχι στην αχαλίνωτη ανάπτυξη.

Έχει γραφτεί πως ο κυνισμός είναι ενάντιος στην ανάπτυξη του πολιτισμού και της τεχνολογίας. Δεν είναι όμως καθόλου έτσι. Στην πραγματικότητα ο κυνισμός είναι αντίθετος στην αχαλίνωτη ανάπτυξη και όχι γενικώς στην ανάπτυξη. Θεωρεί πως η όποια ανάπτυξη θα πρέπει να εφαρμόζεται με κριτήριο την γενικότερη αποδοχή και προσφορά στην φύση και όχι στηριζόμενη αποκλειστικά στην ευμάρεια και τον ωφελιμισμό μας. Με την λογική πως αυτό που ωφελεί τους ανθρώπους δεν είναι απαραίτητα ωφέλιμο και στην φύση θέτει κριτήριο χρηστικότητας τον απαράβατο όρο του αέναου κύκλου της ζωής. Αυτός και μόνο ο όρος είναι αρκετός νομίζω για να αντιληφθούμε πως οι κυνικοί ήταν ανέκαθεν και θα είναι αντιπαθείς και μισητοί πολλές φορές από το σύστημα εξουσίας (το όποιο σύστημα) και πλουτισμού, αφού είναι ουκ ολίγες οι περιπτώσεις που έρχεται σε ανοιχτή σύγκρουση με αυτό διατρανώνοντας την προαναφερθείσα λογική και καθιστώντας την ως τροχοπέδη στην απληστία που διακατέχει τις κοινωνίες. Δεν είναι τυχαίο, δεν είναι καθόλου τυχαίο πως οι κυνικοί πέρασαν στην ιστορία για την αντισυμβατικότητά τους. Δεν είναι τυχαίο πως σήμερα όταν λέμε πως κάποιος είναι κυνικός εννοούμε πως χλευάζει βρίζει και μεμψιμοιρεί την κοινωνία. Πρόκειται ουσιαστικά (όλη αυτή η εικόνα που έχει δοθεί) για μια μέσω στρέβλωσης αντίδραση του συστήματος ενάντια στην κυνική σκέψη. Ναι είναι γεγονός πως εμείς οι κυνικοί δαγκώνουμε. Δαγκώνουμε και τους φίλους και τους εχθρούς μα περισσότερο δαγκώνουμε τους αμέτοχους, τους ουδέτερους, τους αναξιοπαθούντες. Ενώ όμως όλοι στέκονται στο δάγκωμα κανείς μα κανείς δεν αναρωτιέται το γιατί οι κυνικοί δαγκώνουν. Επιχειρώντας μια πλήρη διαστρέβλωση της πραγματικότητας τα θύματα της χλεύης των κυνικών καλύπτονται κάτω από τις πληγές τους περιφέροντάς τες στην αγορά και παρουσιάζοντας τον εαυτό τους ως θύματα ενώ η πραγματικότητα είναι εντελώς ανάποδη. Αναρωτιούνται δηλαδή γιατί δέχτηκαν τις δαγκωματιές αλλά δεν αναρωτιούνται τι έκαναν και προκάλεσαν αυτές. Κάνουν πως αγνοούν την αιτία και στέκονται στις αφορμές παραπλανώντας πρώτα απ’ όλα τον ίδιο τους τον εαυτό. Συνηθίζουμε για παράδειγμα να λέμε πως κάποιος μίλησε κυνικά όταν λέει την ωμή αλήθεια. Ενώ αν έλεγε ψέματα δεν θα μίλαγε κυνικά. Εμμέσως πλην σαφώς δηλαδή θεωρούμε τον φιλαλήθη κυνικό και άρα κακό περίεργο τραχύ και λοιπά ωραία κι έτσι καλό και άριστος είναι ο ψεύτης. Το περίεργο, η στρέβλωση είναι πως δεν θεωρεί κανείς υπεύθυνη για όλα αυτά την αλήθεια, αλλά αυτόν που την είπε. Κυνικός όποιος λέει την αλήθεια λοιπόν έστω αν μέσα μας όλοι γνωρίζουμε πως δεν φταίει ο κυνικός που αυτή είναι η αλήθεια.

Ο Κέρβερος του πολιτισμού.

Η σκέψη των κυνικών λειτουργεί σαν ο Κέρβερος του πολιτισμού κι έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Όσο δεν φταίει ο κέρβερος αν κάποιος μπει στα χωράφια του, άλλο τόσο δεν φταίει και ο κυνικός αν με τον τρόπο του κάποιος προσβάλει την φύση του και κατ’ επέκταση την φυσική ροή των πραγμάτων. Είναι αρχή της κυνικής φιλοσοφίας πως οι άνθρωποι δεν έχουν μεγαλύτερες ανάγκες από τα υπόλοιπα όντα τούτου του πλανήτη. Έχουν περισσότερα θέλω και όχι περισσότερες ανάγκες και είναι ο κυνισμός αυτός που περιορίζει τα θέλω μέχρι εκεί που δεν θα βλάπτουν τις ανάγκες του φυσικού συνόλου. Προσοχή, όχι τις ανάγκες του ανθρώπινου κοινωνικού συνόλου αλλά τις ανάγκες του φυσικού συνόλου. Στον κυνικό τρόπο σκέψης ο κόσμος μας δεν είναι ανθρωποκεντρικός. Ούτε καν θα πρέπει να στοχεύει προς εκεί. Ο άνθρωπος έχει την θέση του μέσα σε αυτόν τον κόσμο αλλά δεν υπάρχει ο κόσμος για να ευνοεί αποκλειστικά τον άνθρωπο παρά μόνο ως μέρος του όλου. Οι επιθυμίες των ανθρώπων δεν μπορούν και δεν έχουν δικαίωμα να είναι ανώτερες της ανάγκης των άλλων υπάρξεων. Ναι στις επιθυμίες αλλά όχι ανεξέλεγκτα και εφ’ όσον έχουν καλυφθεί πρώτα οι ανάγκες τόσο των ανθρώπων όσο και της φύσης γενικότερα. Είναι αδιανόητο οι επιθυμίες των ανθρώπων να θεωρούνται ανώτερες των φυσικών αναγκών και πέρα από αδιανόητο είναι υβριστικό, ανίερο και μιαρό να θεωρούμε πως οι επιθυμίες μας είναι ανάγκες. Ακόμα και στην περίπτωση που οι άνθρωποι καλύψουν όλες τους τις ανάγκες πολύ λίγο δικαιούνται να κυνηγήσουν τις επιθυμίες τους αν πρώτιστα δεν φροντίσουν και τις ανάγκες του κόσμου. Αλλά ακόμα και στην υποθετική περίπτωση όπου οι ανάγκες όλων των όντων έχουν καλυφθεί ακόμα και τότε οι επιθυμίες των ανθρώπων πρέπει πρώτα να περνάνε από το κόσκινο της ανταποδοτικότητας προς την μάνα φύση και κατόπιν να εφαρμόζονται. θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κυνισμός είναι το πρώτο ολιστικό φιλοσοφικό ρεύμα που παρουσιάστηκε και ίσως το μοναδικό που εξακολουθεί να υπάρχει αυτούσιο χωρίς να μεταβάλει τις αρχές και τις αξίες του. Πλούτος, εξουσία και ανεξέλεγκτη τεχνολογική ανάπτυξη είναι επιθυμίες που πρέπει να αποφεύγονται αφού δεν ορίζουν το σύνολο αλλά αφορούν αποκλειστικά τις κοινωνίες των ανθρώπων.

Εδώ όμως αρχίζουν τα πραγματικά δύσκολα. Αφού η κοινωνία πρέπει να είναι φυσιολατρική λειτουργώντας σε σχέση με την φύση, σημαίνει πως αυτό που πρέπει καταρχήν να οριστεί είναι η ίδια η κοινωνία.

Οι κυνικοί δεν είναι αντικοινωνικοί.

Οι κυνικοί αν και θα μπορούσαν, ποτέ δεν απομονώθηκαν από την κοινωνία. Ενώ η φιλοσοφία τους είναι απολύτως φυσιολατρική ωστόσο αυτοί οι ίδιοι ζούσαν περιφέρονταν και βίωναν τις αγορές ζώντας μαζί με τους ανθρώπους αντί να προτιμήσουν μια φυσική σπηλιά μακριά από τις πόλεις ή έστω μέσα σ’ ένα απομονωμένο χώρο εντός της πόλης. Τούτο σαφώς αποτελεί μια ισχυρή απάντηση σε όσους κατηγορούν τους κυνικούς για αντικοινωνικότητα. Αν ήταν αντικοινωνικοί θα μπορούσαν να απέχουν των αγορών όπως επίσης αν ήταν αναχωρητές θα μπορούσαν να ζουν μακριά από τους ανθρώπους. Ζώντας όμως μέσα στην πόλη αποδεικνύουν πως ούτε το ένα είναι, ούτε το άλλο. Διότι η κοινωνίες των ανθρώπων είναι και αυτές μέρος του όλου και ως τέτοιο θα πρέπει να λειτουργούν συνειδητά και όχι η συνείδηση να σταματά στο αποκλειστικό κριτήριο του ωφελιμισμού. Αυτό όμως που δεν κάνουν οι κυνικοί επισείοντας το μένος πολλές φορές της πόλης, είναι πως δεν συμβιβάζονται. Όχι τουλάχιστον μέχρι κάποιος λογικά να αναιρέσει τα επιχειρήματά τους. Όχι μέχρι κάποιος να τους αποδείξει πως υπάρχει κάτι λογικά φυσικότερο. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει η λογική μας να είναι πλήρης αρετών.

Για τους κυνικούς κοινωνία χωρίς αρετές είναι κοινωνία πάρα φύση. Αυτό διότι οι αρετές δεν είναι κάτι που έρχεται σαν θεία φώτιση. Κανείς δεν γεννιέται ενάρετος αλλά διδάσκεται αυτές. Για τους κυνικούς οι αρετές είναι μάθημα και μάλιστα το πρώτο τη τάξη. Ίσως σωστά να αναρωτηθεί κάποιος ποιες είναι αυτές οι αρετές αφού καθένας μπορεί να ορίζει ως αρετή ότι του αρέσει. Όχι, οι αρετές δεν είναι κάτι το υποκειμενικό. Αντιθέτως είναι χειροπιαστές, πραγματικές, εφαρμόσιμες και κυρίως κοινώς αποδεκτές. Το σημαντικότερο όμως είναι πως είναι διδακτέες. Ουσιαστικά με αυτή την θεώρηση οι κυνικοί ήταν οι πρώτοι που έθεσαν την παιδεία στο ανώτατο σκαλοπάτι του κοινωνικού γίγνεσθαι απαξιώνοντας την εξειδίκευση στον αποκλειστικά επαγγελματικό τομέα και πάντως εκτός βασικής παιδείας. Ήταν επίσης οι πρώτοι που διατράνωσαν έμπρακτα πως η παιδεία ανήκει σε όλους τους ανθρώπους χωρίς εξαιρέσεις και άνευ χρηματικού ανταλλάγματος. Η παιδεία κατά τους κυνικούς είναι το πρώτο ζητούμενο μιας κοινωνίας που θέλει να έχει μέλλον και όλα εξαρτιούνται είτε άμεσα είτε έμμεσα από αυτή, η οποία μάλιστα δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να περιορίζεται αλλά ανήκει σε όλους χωρίς εξαιρέσεις. Πρέπει να δίδεται από όλους προς όλους ελεύθερα και χωρίς διακρίσεις. Για τους κυνικούς περισσότερο από οποιουσδήποτε άλλους κάθε στιγμή που ζούμε είναι και ένα παιδευτικό μάθημα. Αν μπορούσαμε όλοι να κατανοήσουμε όλες μας τις στιγμές μία προς μία τότε τα όποια σχολεία θα ήταν άχρηστα. Το μεγαλύτερο σχολείο για τους κυνικούς είναι η ζωή. Όλα τα υπόλοιπα είναι χρήσιμα μόνο για να μάθει κάποιος κάποια τέχνη και τεχνική. Για τους κυνικούς κανείς δεν γεννιέται σοφός όλοι όμως μέσω της παιδείας μπορούν να γίνουν σοφότεροι, άλλος πολύ κι άλλος λιγότερο και άπαντες δικαιούνται του αγαθού της παιδείας χωρίς κανέναν μα κανένα απολύτως περιορισμό. Το πόσο πολύ και πόσο λίγο εξαρτάται από το πρόσωπο που θα δεχτεί την παιδεία. Κι εδώ πάμε σ’ ένα άλλο σημαντικό θέμα. Αυτό του προσώπου και της ατομικότητας.

Η ατομικότητα.

Για την φιλοσοφία των κυνικών η ατομικότητα είναι το άλφα και το ωμέγα. Από κει ξεκινούν κι εκεί τελειώνουν όλα. Το πρόσωπο, το άτομο είναι ο πυρήνας των κοινωνιών και όσο πιο ελεύθερο είναι το άτομο τόσο πιο ελεύθερη είναι και η κοινωνία του. Μια αγαθή κοινωνία δεν είναι τίποτα παραπάνω από το αποτέλεσμα ενός συνόλου αγαθών προσώπων και το αντίθετο. Συνεπώς όλη η βαρύτητα, όλη η προσοχή πρέπει να δοθεί στα πρόσωπα που απαρτίζουν τις κοινωνίες αν θέλουμε να ακολουθήσουμε την οδό της λογικής και όχι του παραλόγου. Διότι είναι παντελώς παράλογο να προσπαθούμε να ορίσουμε μέσω της κοινωνίας τον άνθρωπο όταν η κοινωνία δεν είναι τίποτα περισσότερο από το σύνολο των διαφορετικών ανθρώπων που την απαρτίζουν. Καταλαβαίνετε βέβαια πως αυτή η σκέψη είναι αντιπαθέστατη στα συστήματα αφού απλά τους αφαιρεί την δυνατότητα ελέγχου τόσο επί προσωπικού όσο κατ’ επέκταση και των κοινωνιών. Αν δε συνδυαστεί και με τα όσα περί παιδείας αναφέρθηκαν τότε μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε γιατί οι κυνικοί δικαίως ονομάστηκαν ως οι πρώτοι αναρχικοί αντεξουσιαστές κι επίσης εύκολα γίνεται κατανοητό γιατί οι εξουσίες καυτηριάζουν τους κυνικούς και όχι τα λεγόμενά τους, τις αλήθειες δηλαδή που αυτοί πρεσβεύουν.

Η εικόνα που δίνει η κυνική φιλοσοφία βλέποντάς την ολιστικά δίνει άλλο ένα φαινόμενο που νομίζω πως πρέπει να εξηγηθεί είτε διότι αυτό συκοφαντήθηκε είτε διότι διαστρεβλώθηκε και αναπαράγεται παραμορφωμένο. Βλέπουμε λοιπόν πως ενώ σε ότι αφορά τα κοινωνικά και πολιτικά θέματα ο κυνισμός δίνει πλήρη και απόλυτη ελευθερία ωστόσο σε ότι αφορά το άτομο θέτει ιδιαίτερα δύσκολους και σκληρούς ηθικούς περιορισμούς. Ακριβώς επειδή θεωρεί την κοινωνία ως αποτέλεσμα σκοπός της είναι να διαπαιδαγωγήσει το άτομο όχι μέσα από κλειστά καλούπια στοχευόμενης διαπαιδαγώγησης ούτε μέσω της καταπίεσης των ενστίκτων αλλά μέσα από την προσωπική αναζήτηση του καθένα. Απαιτεί για παράδειγμα την αυστηρή λιτότητα και είναι πολλοί (οι περισσότεροι) αυτοί που κατηγορούν τους κυνικούς γι αυτή την εμμονή τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα αυτή την απαίτηση για λιτότητα ως αντισυμβατική για το ευ ζην πλην όμως κανείς από αυτούς δεν ασχολείται με τους λόγους για τους οποίους τίθεται ως ζητούμενο. Όλοι μας βλέπουμε την δυσκολία που επιφέρει τούτη η μέθοδος αλλά όμως παραβλέπουμε πως αυτή στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου δύσκολο να επιτευχθεί αν συμβαδίσει με το άλλο μεγάλο ζητούμενο που είναι η αυτάρκεια. Λιτότητα σε επίπεδο αυτάρκειας ζητάει η κυνική σκέψη και όχι λιτότητα σε βαθμό πενίας έτσι ξερά. Καταλήγει δηλαδή πάλι στο επίπεδο του προσώπου όπου η αυτάρκεια διαφέρει από πρόσωπο σε πρόσωπο. Άλλες οι ανάγκες αυτάρκειας ενός γονιού και άλλες οι ανάγκες αυτάρκειας ενός που δεν έχει οικογένεια. Οτιδήποτε δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το πρόσωπο, θέτει και τους ανάλογους περιορισμούς και τα διάφορα πρέπει τα οποία συνειδητά ο καθένας μας καλείται αν θέλει να επιλέξει. Η αυτάρκεια λοιπόν του προσώπου εξαρτάται από τις αποφάσεις που αυτό έχει πάρει και σε αυτό το σημείο εισέρχεται με όλη του την δύναμη το κατά φύση ή για να ακριβολογώ η παιδεία του κατά φύση ζην. Οι επιθυμίες δεν ορίζονται από την φύση ως ανάγκες και δεν είναι υποχρεωτικές για την αυτάρκεια. Σαφώς υπάρχουν διάφορα επίπεδα για να είναι κάποιος αυτάρκης ωστόσο αυτά τα επίπεδα ορίζονται φυσικώ τω τρόπω και ουδεμία σχέση έχουν με τις επιθυμίες. Τροφή στέγη κι ελευθερία βούλησης μπορούν να δώσουν αυτάρκεια αλλά προϋποθέτουν λιτότητα άλλως δεν θα είναι ανταποδοτικά. Είναι ένα μεγάλο μάθημα αυτό ενάντια στην απληστία των ανθρώπων η οποία ανέκαθεν γι λόγους συμφέροντος διδάσκεται. Ποιος όμως μπορεί να το ακολουθήσει; Πόσοι είναι αυτοί που αισθάνονται αυτάρκεις έχοντας ένα σπίτι ή ακόμα και αν δεν έχουν ένα σπίτι; Διότι για τον κυνικό είτε έχει σπίτι είτε ζει στο πιθάρι είναι το ίδιο και το αυτό αρκεί να έχει να φάει και να μην βρέχεται. Ο κυνικός με την ίδια άνεση που μπορεί να ζήσει μέσα σ’ ένα παλάτι μπορεί να ζήσει και σε μια τρώγλη αλλά με μια ουσιώδη διαφορά. Αν έχει ένα παλάτι δεν θα το κρατήσει για τον εαυτό του. Θ’ ανοίξει τις πόρτες και θα το γεμίσει κόσμο καλύπτοντας την ανάγκη αυτάρκειας και των άλλων. Διότι μια αυτάρκης κοινωνία απαιτεί αυτάρκεις πολίτες.

συνεχίζεται>>>