Επειδή ως γνωστόν εμένα τα βριλ οι χλαμύδες και τα τσίγκινα βρακάκια των αγημάτων δεν με απασχολούν πέρα της γραφικότητας που αναδύουν… Επειδή ως γνωστό δεν έχω ανάγκη κανενός μύστη να με φωτίσει… επειδή ως γνωστό στην αρχαία Αίγυπτο δεν υπήρχαν ελικόπτερα…. επειδή ως γνωστό μόνο γέλωτα μου προκαλούν τα παραμύθια με τα ελοχίμ και τα νεφελίμ και τα υπερόπλα των έψιλον…. και επειδή τελικά μου αρέσει να σκέφτομαι και όχι να βόσκω αμέριμνος….
Αναδημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο του Θοδωρή Λαμπρόπουλου που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού ΔΑΥΛΟΣ το οποίο άρθρο θέτει κάποια ζητήματα περί του «γιατί οι έλληνες δεν έδωσαν μία διεθνή θρησκεία».
Το άρθρο δημοσιεύεται εδώ στην ολοκληρωμένη του μορφή, που είχε πριν συντομευθεί από τον Δαυλό για λόγους χώρου. Με τα μπλε γράμματα είναι τα σημεία που έχουν παραληφθεί.
Λόγω του μεγέθους του άρθρου θα συνεχίσω τις σκέψεις μου επί τούτου στις επόμενες δημοσιεύσεις που θ’ ακολουθήσουν. Ωστόσο όποιος θέλει μπορεί από τώρα να εκθέτει τις απόψεις του στα σχόλια. Όσοι δε δεν μπορούν να σκεφτούν το πώς και το γιατί του θέματος ας φορέσουν τις χλαμύδες τους και ας πάνε να ψάξουν για ελικόπτερα στις πυραμίδες, για υπερόπλα των έψιλον στο άλφα του κενταύρου, για μυστικιστικά κείμενα και για βριλ στο παρακείμενο ρέμα. Καλού κακού ας ανάψουν και ένα κερί στον άγιο Εφραίμ τον λουμπινιάρη γιατί το πράγμα θα πονέσει.
Άλλωστε αυτό το προσωπικό ημερολόγιο γι αυτό υπάρχει. Για να πονάει το μυαλό των αμνών. Των όποιων αμνών. Καλό σαββατοκύριακο.
Προειδοποίηση: Διαβάστε το μόνο αν νομίζετε πως αντέχετε στην βάσανο της σκέψης.
Είναι πολλοί αυτοί που έχουν συχνά αναρωτηθεί πώς ένα έθνος υπεύθυνο για την μεγαλύτερη πολιτισμική κοσμογονία της Ιστορίας, έμεινε σε τόσο «παιδαριώδες» επίπεδο στον τομέα της θρησκείας και δεν έδωσε και εκεί κάτι ανάλογο. Συχνότατα, όσοι υποβάλλουν αυτό το ερώτημα πιστεύουν οι ίδιοι σε παιδαριώδη πράγματα, όπως η άμμωμος σύλληψη του Θεού τους από μια παρθένο, ή η ανάσταση των νεκρών τους. Ωστόσο, όπως και σχεδόν σε κάθε άλλον τομέα του επιστητού, έτσι και στον τομέα της θρησκείας οι Έλληνες έδωσαν το μέτρο των ανθρωπίνων δυνατοτήτων: μόνο που αυτό το οποίο κληροδότησαν τελικά στη θέση της θρησκείας, δεν έχει καμία σχέση με αυτήν -όπως κι αν θέλει να τήν εννοεί κάποιος.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ, Ο ΦΤΩΧΟΣ ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Ο Μύθος εκφράζει την πρωταρχική προσπάθεια του Ανθρώπου να κατανοήσει τον περιβάλλοντα κόσμο και αποτελεί την πρωτογενή εκδήλωση της ανθρώπινης λογικότητας. Μέσα από τον Μύθο αναδείχθηκαν οι τρεις βασικότερες όψεις της ανθρώπινης αναζήτησης: η Τέχνη, η Θρησκεία και η Επιστήμη.
Η Τέχνη προήλθε από μια αρχικώς απλοϊκή μαγικομιμητική αντίδραση απέναντι σε όψεις, ή ιδιότητες του Κόσμου, που αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού, επιθυμίας, ή ταύτισης (π.χ. οι εικαστικές απεικονίσεις διαφόρων ζώων στα τοιχώματα των σπηλαίων). Με την πάροδο του χρόνου εξέλιξε πιο σύνθετους συμβολισμούς αλλά, πάντοτε στην ίδια κατεύθυνση, δηλαδή σε αυτήν τής επιθυμίας του ανθρώπου να προσεγγίσει ό,τι αντιλαμβανόταν ως ιδανικό.
Η ίδια μαγικομιμητική αντίδραση, όταν εξελίχθηκε σε βαθύτερη περιέργεια, προμήθευσε την πρώτη ύλη τών μετέπειτα εννοιών τού επιστημονικού ορθολογισμού. Π. χ. στις κοσμογονίες των διαφόρων λαών και ειδικά την ησιόδεια ποίηση, ο μαγικομιμητικός θαυμασμός της πρωτόγονης τέχνης για τα φυσικά φαινόμενα (διαδοχή ζωής-θανάτου, ημέρας-νύχτας κ. α) έχει δώσει τη θέση του σε μια απόπειρα κατανόησης και χρονολογικής διευθέτησης των κοσμικών διαδικασιών δηλαδή, έχει εξελιχθεί σε προπομπό τής αιτιοκρατικής ορθολογικής σκέψης. Εν συνεχεία οι πρώτοι επιστήμονες της Ιστορίας, οι Έλληνες φιλόσοφοι της Ιωνίας, μετέτρεψαν τις θεμελιώδεις έννοιες του Μύθου (π.χ. Χάος, Κόσμος, Ανάγκη, Έρως κ.α.) σε ομώνυμες επιστημονικές υποθέσεις εργασίας.
Ωστόσο από τον Μύθο προέκυψε, ως μαγικομιμητική επίσης αντίδραση, και η Θρησκεία. Η τελευταία μπορεί να ερμηνευθεί ως παρεκτροπή οφειλόμενη σε έναν συνδυασμό ανεπαρκών ερμηνειών και αμυντικών ψυχικών αντιδράσεων απέναντι σε έναν, θαυμαστό μεν αλλά, ακόμα αρκετά δυσνόητο -και τρομακτικό- κόσμο (αρκεί να σκεφτούμε πόσο πολύ τρομάζει και σήμερα ο θάνατος και πόσο εύκολα αυτός ο φόβος μπορεί να εκθρέψει παραμύθια και φαντασιώσεις περί μεταθανάτιας συνέχειας – άλλωστε στη ρίζα όλων των θρησκειών βρίσκεται ο φόβος και ειδικότερα ο φόβος του θανάτου).
Η Θρησκεία υπήρξε ο φτωχός συγγενής της Τέχνης. Το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο «Τέχνη και Θρησκεία» του Γερμανού φιλόσοφου του 19ου αιώνα, Μαξ Στίρνερ(1), ανιχνεύει με τον πιο παραστατικό τρόπο τις καλλιτεχνικές καταβολές της θρησκευτικής παρεκτροπής: «Από τη χρονική στιγμή που ο άνθρωπος υποψιάζεται πως ενυπάρχει μια άλλη πλευρά του εαυτού του μέσα του, και ότι δε βρίσκεται πλέον στην απλή φυσική του κατάσταση, προχωρεί στο να διαχωρίσει τον εαυτό του σ’ αυτό που είναι και σ’ αυτό στο οποίο πρέπει να εξελιχθεί. Όπως ακριβώς ο έφηβος είναι το μέλλον του αγοριού, και ο ώριμος άνδρας το μέλλον του αθώου παιδιού, έτσι κι αυτή η άλλη πλευρά του είναι ο μελλοντικός άνθρωπος που βρίσκεται στην άλλη πλευρά της παρούσας πραγματικότητας. Από την αυγή αυτής της υποψίας, ο άνθρωπος αγωνίζεται και αδημονεί για τον άλλο άνθρωπο του μέλλοντος, και δε θα ησυχάσει μέχρι να ατενίσει τον εαυτό του με την μορφή του άλλου, της άλλης πλευράς του. Αυτή η μορφή ταλαντεύεται μέσα του για πολύ καιρό: τη ψηλαφίζει μονάχα σαν μια δέσμη φωτός στο εσώτερο σκοτάδι του, που εξαπλώνεται αν και δεν έχει ακόμα καθορισμένη μορφή η περίγραμμα. Για μια μακρά περίοδο, μαζί με άλλους τυφλούς και βωβούς που ψηλαφίζουν αυτό το σκοτάδι, η καλλιτεχνική διάνοια αναζητεί να εκφράσει τούτο το προαίσθημα. Αυτό που κανείς άλλος δεν καταφέρνει να κάνει, το πετυχαίνει, παρουσιάζοντας την ανυπομονησία, την αναζήτηση της μορφής, και ανιχνεύοντας το σχήμα του δημιουργεί έτσι το Ιδανικό […] Ο άνθρωπος συσχετίζει μόνος του θρησκευτικά το Ιδανικό που χάραξε η καλλιτεχνική δημιουργία, με το δεύτερο εξωτερικευμένο Εγώ όπως με ένα Αντικείμενο. Εδώ εδράζει όλη η αγωνία και οι αγώνες των αιώνων, γιατί είναι επίφοβο να βρίσκεται κανείς εκτός του εαυτού του, αντιμετωπίζοντας τον ως αντικείμενο, χωρίς να ενωθεί με αυτό και ως ένα αντικείμενο τοποθετημένο απέναντι και ενάντια στον άνθρωπο ικανό να εκμηδενιστεί εκμηδενίζοντας ταυτόχρονα και τον ίδιο […] η θρησκεία υφίσταται μόνο με αυτόν το διαχωρισμό […] Η πνευματική του ύπαρξη (σ.σ.: του θρησκευτικού κόσμου) δεν έγκειται στη λογική (αιτιολόγηση) αλλά στην παραδοχή (πίστη). Η θρησκεία είναι ζήτημα παραδοχής». Με άλλα λόγια, οι θεοί όλων των θρησκειών δεν είναι παρά διαχωρισμένα από τον άνθρωπο/δημιουργό τους κατασκευάσματα, στα οποία έχει εναποθέσει όλα όσα θα ήθελε να διαθέτει, (αυτάρκεια, δύναμη, διαρκή γονιμότητα, αθανασία, κλπ.) ώστε, να μπορεί να τα ζητάει από κάποιον. Όσο οι θρησκείες «εξελίσσονται» (δηλ. όσο οδεύουν προς την μυστικοπάθεια, την αοριστία και τον σκοταδισμό) ο διαχωρισμός γίνεται όλο και πιο απόλυτος και τα επιτήδεια ιερατεία/«μεσολαβητές» όλο και θρασύτερα(2). Οι απόψεις, που με τόση φιλοσοφική διαίσθηση ανέπτυξε ο Στίρνερ επιβεβαιώθηκαν αρκετές δεκαετίες αργότερα, από την Ψυχανάλυση (3) .
Οι Έλληνες θεοί και θεές δεν εξαιρούνται από την παραπάνω ανάλυση. Αρχικά δεν επρόκειτο για τίποτε περισσότερο από τις συνηθισμένες αγροτοφυλετικές εξιδανικευμένες προσωποποιήσεις, δηλ. μορφές του Ιδανικού, που συναντούμε λίγο-πολύ σε όλους τους αρχαίους λαούς (συμπεριλαμβανομένων και των «μονοθεϊστών» Εβραίων). Οι προσωποποιήσεις αυτές πήγασαν από τη θεματολογία μιας πρωτόγονης μαγικομιμητικής καλλιτεχνίας, που αναζητούσε το δικό της Ιδανικό, και στην πορεία επενδύοντο με τα στρώματα των εκάστοτε συλλογικών παραστάσεων, μεταβαλλόμενες προοδευτικά σε θρησκεία.
Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ωστόσο στον ελλαδικό χώρο αρχίζει να συμβαίνει ένα ξεπέρασμα αυτής της αντίληψης. Επανερχόμενοι στον Στίρνερ, «η τέχνη είναι το ξεκίνημα, το Άλφα της θρησκείας, μα είναι επίσης και το τέλος της, το Ωμέγα. Ακόμα περισσότερο είναι η συντροφιά της. Χωρίς την τέχνη και τον ιδεαλιστικά δημιουργικό καλλιτέχνη η θρησκεία δε θα υπήρχε, αλλά όταν αυτός ο καλλιτέχνης επανοικειοποιείται την τέχνη του, η θρησκεία κατακρημνίζεται […] η τέχνη γεννά διαχωρισμό, τοποθετώντας το Ιδανικό πέρα και ενάντια στον άνθρωπο. Αυτή όμως η άποψη, που διήρκεσε τόσο πολύ, ονομάζεται θρησκεία, και θα διαρκέσει μέχρι ένα μόνο απαιτητικό μάτι να σύρει το Ιδανικό πάλι μέσα και το κατασπαράξει». Το «απαιτητικό» αυτό μάτι ανήκει κατ’ απόλυτη ιστορική πρωτιά στον ποιητή Όμηρο.
Ο Όμηρος ήρε τον διαχωρισμό μεταξύ θείου και ανθρώπινου και επανοικειοποιήθηκε τις θεϊκές μορφές από την θρησκεία για λογαριασμό της τέχνης: «η τέχνη θα παρασταθεί στον ενταφιασμό της θρησκείας. Ήρεμη και σίγουρη, η τέχνη θα διεκδικήσει τον εαυτό της για μια ακόμα φορά, κι έτσι θα στερήσει από το Αντικείμενο (σ.σ.: το Ιδανικό, τον «θεό») την αντικειμενικότητά του, την «άλλη πλευρά» του, και θα το απελευθερώσει από την μακρόβια θρησκευτική του φυλακή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η τέχνη δεν θα εμπλουτίσει το Αντικείμενο για μια ακόμα φορά αλλά θα το καταστρέψει ολοκληρωτικά. Διεκδικώντας την δημιουργία της, η τέχνη ξαναβρίσκει τον εαυτό της και ανανεώνει τη δημιουργική της δύναμη. Εμφανίζεται, στην παρακμή της θρησκείας, σαν μια λεπτομέρεια με όλη τη σοβαρότητα της παλιάς πίστης, μια σοβαρότητα με περιεχόμενο που η θρησκεία πλέον έχει χάσει, και η οποία πρέπει να επιστρέψει στον χαρούμενο ποιητή. Πλέον η θρησκεία εμφανίζεται σαν μια γελοία κωμωδία» (1) . Είναι γνωστό ότι για αυτούς ακριβώς τούς λόγους (δηλ. για το ότι δημιούργησε την «τέχνη που παραστάθηκε στον ενταφιασμό της θρησκείας» και για το ότι άνοιξε τον δρόμο για την μετέπειτα θεατρική διακωμώδηση της θρησκείας) ο Όμηρος είχε ήδη από την αρχαιότητα καταχωρηθεί ως ασεβής ποιητής (με πιο γνωστό κατήγορό του τόν Πλάτωνα(4)). Ο Όμηρος, που εμφανίζεται στο τέλος των λεγόμενων «σκοτεινών αιώνων» (-12ος έως -8ος) δηλαδή μιας εποχής παρακμής, ανανέωσε και συμπαρέσυρε (ουσιαστικά δημιούργησε) όλο αυτό που έχει επικρατήσει να ονομάζεται «ελληνική ματιά». Υπήρξε για τον ελληνικό (και τον παγκόσμιο) νου, ό,τι και η πανίσχυρη χορδή του τόξου, που ξαναέδωσε στον περιπλανώμενο Οδυσσέα το βασίλειό του. Χάρις στον Όμηρο –και πιθανότατα χωρίς να περιλαμβάνεται στις επιδιώξεις του- δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις ώστε, μελλοντικά: α) η ελληνική θρησκεία να παύσει να είναι αποκλειστικά ελληνική και β)το ελληνικό πάνθεο να παύσει να συνιστά αποκλειστικά θρησκεία. Η ελληνική θρησκεία έπαψε να είναι αποκλειστικά ελληνική γιατί, στηρίζεται πλέον σε θεότυπους, που έχουν ξεπεράσει την αγροτοφυλετική τους διάσταση και συγκεντρώνουν ορισμένα επιλεγμένα χαρακτηριστικά του πανανθρώπινου ψυχισμού και της παγκόσμιας φύσης(5).
Και το ελληνικό πάνθεο έπαψε επίσης να συνιστά αποκλειστικά θρησκεία γιατί, ο θεϊκός ψευδοκόσμος, που «κατασπαράχθηκε» από τον Όμηρο, έπαψε να είναι κάτι άπιαστο και διαχωρισμένο και εξαληθεύτηκε ως μια οντολογική προέκταση του ανθρώπινου. Προοδευτικά και υπό την επίδραση της διαμορφούμενης ομηρικής παράδοσης (π.χ. θέατρο), οι θεοί και οι θεές (ανα)θεωρήθηκαν στη συλλογική συνείδηση ως αυτό, που κάποτε φιλοδοξούν να καταφέρουν οι άνθρωποι (εννοείται με πολλή προσωπική προσπάθεια): εκτυφλωτικά όμορφοι, δυνατοί, δημιουργικοί, πολυμήχανοι, σοφοί, ευδαίμονες, παναξιέραστοι, και –γιατί όχι;- αθάνατοι. Θεοί και θεές με τους οποίους μπορεί κάποιος θνητός να ερωτευθεί, να παραβγεί, να ανταγωνιστεί, ή ακόμα να συγκρουστεί και να αμφισβητήσει. Θεοί και θεές, ελεύθεροι, Πέρα Από Την Ηθική, από τους οποίους μπορεί κανείς να «παραπλανηθεί», ή και να «αποπλανηθεί», θεότητες, που δεν στέκονται έξω από τον Κόσμο, που υπόκεινται στο πεπρωμένο (όπως και οι άνθρωποι), που χαμογελούν, παρακινούν, «μιλούν». Και γι’ αυτό έως σήμερα ασκούν ακατανίκητη γοητεία και αγγίζουν βαθιά κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως εθνικότητας, ή πνευματικού επιπέδου. «Κανένας ομηρικός ήρωας, κανένας Έλληνας δεν θεωρεί εαυτόν ανάξιο σε σχέση με τους θεούς. Είναι μόνο πιο αδύναμος. Οι θεοί μπορεί να είναι πιο δυνατοί αλλά δεν βρίσκονται κατ’ ουσίαν σε άλλο επίπεδο αξίας. Και φυσικά η οπτική αυτή έχει απελευθερωτικά αποτελέσματα για τη δράση και τη συνείδηση των ανθρώπων» (5). Ακόμα και η στοιχειώδης οπτική επαφή με τις απεικονίσεις τους ασκεί συχνά αθόρυβη καταλυτική επίδραση στον παρατηρητή. Παρά την αναντίρρητη επιβλητικότητά τους, είναι κυριολεκτικά οι θεοί και οι θεές «της διπλανής πόρτας». Αλλά, κυρίως, είναι ο δυνητικός «θεϊκός» (εξελιγμένος) εαυτός μας, που μάς επισκέπτεται από το μέλλον και δεν παραμένει διαχωρισμένος από εμάς.
Την δυνατότητα της προσέγγισης αυτού του «θεϊκού» εαυτού εξερεύνησε αργότερα, πλήρως διαποτισμένη από τον Όμηρο, η ελληνική φιλοσοφία.
ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΘΕΕΣ ΧΩΡΙΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Ο πολύς κόσμος μπορεί φυσικά να συνέχιζε την μαγικομιμητική πρακτική, που ονομάζεται «λατρεία» και να πίστευε σοβαρά στην υποτιθέμενη θεϊκή προέλευση π.χ. των κεραυνών και των επιδημιών (άλλωστε και στην Ιλιάδα ο Απόλλων εξαπολύει μια επιδημία στο στρατόπεδο των Αχαιών): «το θρησκευόμενο άτομο ενδιαφέρεται μόνο για τις “αποδείξεις της ύπαρξης του θεού” διότι βιαστικά καθώς δέθηκε στον κύκλο της πίστης, φύλαξε εσωτερικά την ελεύθερη κίνηση της κατανόησης και υπολογισμού. Εδώ, λέγω, το πνεύμα εξαρτημένο από ένα αντικείμενο, ζητά να το ερμηνεύσει, να το εξερευνήσει, να το νιώσει, να το αγαπήσει κ.ο.κ.. Επειδή δεν είναι ελεύθερο και απ’ τη στιγμή που η ελευθερία είναι η προϋπόθεση της διάνοιας, το θρησκευτικό πνεύμα δεν είναι εμπνευσμένο. Η εμπνευσμένη ευλάβεια δεν είναι πιο λαμπρή από κάθε άλλη βλάβη.
Η θρησκεία είναι πάντα φιλόξενη για τους ανόητους, και κάθε μή δημιουργικός μπούφος μπορεί και θα έχει πάντα μια θρησκεία, καθώς η απουσία δημιουργικότητας δεν φαίνεται να παρακωλύει την ισόβια εξάρτηση»(1). Η Θρησκεία μπορεί να γεννήθηκε, όπως και η Τέχνη, από μια μαγικομιμητική αντίδραση του ανθρώπου απέναντι στον Κόσμο αλλά, αντίθετα με την Τέχνη η οποία εξελίχθηκε, η Θρησκεία (παρά τήν επιφανειακή της «εξέλιξη») παρέμεινε ανέκαθεν αγκυλωμένη και στάσιμη στο μαγικομιμητικό επίπεδο.
Ωστόσο, μετά την ομηρική επεξεργασία τους, οι ίδιοι οι Έλληνες θεοί και θεές δεν είχαν πλέον την ανάγκη της αντίστοιχης θρησκείας (και των παραφερναλίων της) για να συνεχίσουν να υπάρχουν ως υπερχρονικά πλέον και παγκόσμια σύμβολα. Οι Έλληνες θεοί και θεές, όπως και όλα τα εξωθρησκευτικά σύμβολα, δεν έχουν ανάγκη να υπάρχουν καν «πραγματικά». Είναι οι πρώτοι και οι μοναδικοί θεοί στην Ιστορία με τους οποίους συμβαίνει κάτι τέτοιο. Και γι’ αυτό εξακολούθησαν να υφίστανται αλώβητοι και μετά την ελληνική θρησκεία. Σε όλον τον κόσμο ο Δίας, η Αθηνά, η Αφροδίτη, ο Έρως, ο Παν, ή ο Διόνυσος, παρέμειναν ανέκαθεν όχι μόνο γνωστότεροι από τον Αβραάμ, τον Ιησού και τον Μωάμεθ, αλλά και –έστω και ανομολόγητα- δημοφιλέστεροι. Η παγκόσμια ποίηση, λογοτεχνία, μουσική, ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο, κινηματογράφος, δεν έπαψαν ποτέ να επανέρχονται σε σταθερή και μαζική βάση σε αυτούς και αυτές. Αγάλματά τους είθισται να κοσμούν κεντρικές πλατείες και κτίρια σε όλες σχεδόν τις σημαντικές πόλεις του πλανήτη. Απεικονίσεις τους και αναφορές σε αυτούς μπορεί να δει κανείς σε όποιο σημείο του κόσμου κι αν βρεθεί, από μουσεία τέχνης και πανεπιστημιακές αίθουσες μέχρι καταλόγους εστιατορίων και διαφημίσεις. Ας σταθούμε ενδεικτικά σε έναν, τον Πάνα. Η σύγχρονη (ροκ) μουσική τόν έχει τιμήσει κατ’ επανάληψιν (6), καθώς και ο κινηματογράφος με πιο πρόσφατο παράδειγμα την πρωτότυπη ισπανική ταινία «Ο λαβύρινθος του Πάνα» (2006). Στη λογοτεχνία ένα σχετικά πρόσφατο παράδειγμα είναι το συναρπαστικό μπεστ σέλλερ «Το άρωμα του ονείρου» τού Αμερικανού Τομ Ρόμπινς(7) με πρωταγωνιστή έναν Πάνα, που συμμαχεί με ένα ερωτευμένο ζευγάρι σε έναν αδιάφορο σύγχρονο κόσμο. Αλλά και οι προφυλακές τής επιστημονικής αναζήτησης «σκοντάφτουν» επάνω του (βλ. τη μελέτη της Ψυχολογίας των Αρχετύπων «Ο Παν και ο εφιάλτης» του Αμερικανού ψυχαναλυτή Τζαίημς Χίλμαν (8)).
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: ΤΕΧΝΗ ΧΩΡΙΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η ίδια η ελληνική εικαστική έκρηξη της κλασικής εποχής, αν και γεμάτη από θεϊκές απεικονίσεις, δεν μπορεί να ερμηνευθεί απλοϊκά ως θρησκευτική τέχνη. Επρόκειτο για τέχνη που είχε ξεπεράσει προ πολλού το αρχικό μαγικομιμητικό επίπεδο, δεν οφείλεται σε κανένα μαγικομιμητικό θρησκευτικό συναίσθημα και που δεν δημιουργήθηκε για λογαριασμό της θρησκείας. Μια τέχνη που χειρίζεται κατά βούλησιν και επεμβαίνει στα σύμβολά της (αντί να καταπλακώνεται από αυτά), με τρόπο που καμία θρησκεία δεν θα μπορούσε να εμπνεύσει, ή να επιτρέψει (9). Τα σύμβολα αυτά, φαινομενικώς μόνο προήλθαν από τον χώρο της θρησκείας. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για συμβολοποιημένα Ιδανικά, που η απαρχή τους είναι προθρησκευτική, έχει μια αμιγώς καλλιτεχνική αιτία και αναζήτηση και που ο Όμηρος (και, αργότερα, οι θεατρικοί συγγραφείς) είχαν επανακτήσει από την θρησκεία για λογαριασμό τής τέχνης. Οι θεϊκές απεικονίσεις της ελληνικής κλασικής τέχνης δεν είναι άλλες από τις επικρατούσες σημερινές δηλαδή, τις οικουμενοποιημένες (5) ομηρικές. Οι Παρθενώνες θα μπορούσαν να είχαν χτιστεί ακόμα κι αν οι Έλληνες δεν πίστευαν στην θεϊκότητα της Αθηνάς, κατά τον ίδιο τρόπο που σήμερα η κλασική ελληνική τεχνοτροπία έχει επικρατήσει διεθνώς ως πρωτεύον πολιτισμικό σημείο αναφοράς, χωρίς να προϋποθέτει απολύτως καμία θρησκευτικότητα. Σε αντίθεση με την πάντοτε ανέμπνευστη μαγικομιμητική θρησκευτική τέχνη, η οποία πάντοτε εκπορεύεται από μια αντίστοιχη θρησκεία, η κλασική ελληνική τέχνη υπήρξε αυθύπαρκτη και αυτοαιτιολογούμενη και δεν αιτιάσθηκε σε καμία θρησκευτικού τύπου προϋπόθεση, ή θρησκευτική «έμπνευση», «επιφοίτηση» κλπ.. Αντιθέτως ήταν μάλλον η ελληνική θρησκεία, που –παραπροϊοντικά- χάρις στην ελληνική τέχνη, απέκτησε έναν λόγο για να σπαζοκεφαλιάζουν οι μεταγενέστεροι με το λανθασμένα διατυπωμένο ερώτημα: πώς έγινε και δεν διέπρεψαν και στον θρησκευτικό τομέα αυτοί οι, κατά τα άλλα, εκπληκτικοί Έλληνες;
Το πανθομολογούμενο γεγονός ότι, οι παραστάσεις των Ελλήνων θεών και θεαινών διατηρούν αμείωτη τη συμβολική, ψυχολογική και αισθητική τους αξία σε όλες σχεδόν τις σύγχρονες εξωθρησκευτικές πλευρές της τέχνης και της ζωής, οφείλεται στο ότι δεν είχαν διαμορφωθεί προς χάριν θρησκευτικής χρήσης. Απλώς για κάποιο χρονικό διάστημα χρησίμευσαν και στη θρησκεία, μέχρι που η Τέχνη τούς επαναδιεκδίκησε. Αντιθέτως όσα σύμβολα έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά και εξαρχής για θρησκευτική χρήση, περιορίζονταν ανέκαθεν στον περιχαρακωμένο χώρο τής θρησκευτικής έκφρασης.
Τα παραδείγματα της πανταχού παρουσίας των ελληνικών θεϊκών μορφών δεν περιορίζονται μόνο στον χώρο του πνεύματος κα του πολιτισμού, αλλά μπορούν να αναζητηθούν και στην καθημερινότητά μας. Π.χ. σήμερα μετά από τόσες χιλιετίες εξακολουθούμε να αναρωτιόμαστε, όπως κι Οδυσσέας μπροστά στη Ναυσικά, αν η συναρπαστική γυναίκα που έτυχε να βρεθεί μπροστά μας είναι «θεά». Κατά τον ίδιο τρόπο που οι γυναίκες διεθνώς αποκαλούν έναν ανάλογα ωραίο άνδρα «Ερμή». Ένα καλομαγειρεμένο φαγητό το αποκαλούμε «θεϊκή τροφή» (ακόμα κι αν πρόκειται απλώς για ταπεινές φακές) και τα μικρά παιδιά, όταν κοιμούνται, «αγγελούδια» (στην πραγματικότητα όμως εννοούμε «κοιμώμενους Έρωτες»).
Τελικά είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες «απέτυχαν» (ευτυχώς) στον τομέα της θρησκείας. Αντ’ αυτής μάς κληροδότησαν τίς υγιέστερες παραστάσεις που κυριαρχούν στο παγκόσμιο φαντασιακό, δηλαδή θεούς και θεές που δεν χρειάζονται τη θρησκεία (και τα παραφερνάλιά της) για να υπάρξουν. Και οι οποίοι προτρέπουν στο ίδιο και εμάς, αν θέλουμε να τους μοιάσουμε.
Σημειώσεις
(1) Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά στο θεσσαλονικιώτικο περιοδικό Πανοπτικόν, τεύχος 2/2001. Αλλά, ολόκληρο το εξαιρετικό αυτό κείμενο, που σχεδόν κάθε φράση του αποτελεί σπόρο για σκέψη, μπορεί να το αναγνώσει κάποιος, μεταξύ άλλων και εδώ:http://www.scribd.com/doc/2224617/
(2) Τα ιερατεία ενδιαφέρονταν ανέκαθεν μόνο για τις «ιερές» περιουσίες τους. Η αρχική στάση του δελφικού μαντείου κατά τη διάρκεια της περσικής εισβολής το 480 π.Χ. προέτρεπε τους Αθηναίους όχι μόνο να μην αντισταθούν στους Πέρσες αλλά να …εξαφανιστούν από προσώπου γής –ο δεύτερος, ειρωνικός, χρησμός περί «ξυλίνων τειχών» δόθηκε μόνο μετά από επιμονή τού Θεμιστοκλή, ο οποίος, ως μή θρησκόληπτος, τόν χειρίστηκε με πανουργία αντάξια των ομηρικών θεών και ηρώων. Ας κάνουμε τις συγκρίσεις με την τουρκόφιλη στάση του χριστιανικού πατριαρχείου το 1453 αλλά και το 1821, όπου και πάλι οι επαναστατημένοι Έλληνες απαίτησαν από τον κλήρο να τηρήσει ευνοϊκή στάση, κάτι που ο τελευταίος έκανε με την ίδια ιερατική διπροσωπία. Αλλά και με την γερμανόφιλη στάση των «αγιορειτών» το 1941.
(3)Βλ. π.χ. το γνωστό έργο του Σίγκμουντ Φρόυντ, «Το μέλλον μιας Αυταπάτης».
(4) Βλ. Πολιτεία 378d, 379d-e, 383a, 387a-b, 388a-d, όπου δίνονται «προφυλάξεις» για την «ορθή» ανάγνωση του Ομήρου ενώ παρακάτω ο Όμηρος λογοκρίνεται, για να εξοριστεί τελικά από το εκπαιδευτικό σύστημα της πλατωνικής Πολιτείας. Αλλά και οι Ορφικοί και ο Ηράκλειτος (βλ. Διογένη Λαέρτ. VIII, 21 και Diels: Απόσπ. Προσωκρατικών φιλοσόφων, 11, 42), καταφέρονται κατά του Ομήρου. Ο Ηράκλειτος μάλιστα (Diels, 42) αναφέρεται με βαρείς χαρακτηρισμούς στον Όμηρο: πρέπει, λέει, να διώχνεται από τους αγώνες και να ραπίζεται.
(5) Για τα επιλεγμένα χαρακτηριστικά, που προσδίδουν στους Έλληνες θεούς και θεές την οικουμενικότητα τους βλ. Κορνήλιου Καστοριάδη, Η Ελληνική Ιδιαιτερότητα, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2007.
(6) Βλ. Δαυλό τεύχος 294, Σεπτέμβριος 2006.
(7) Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αίολος.
(8) Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρχέτυπο.
(9) Βλ. π.χ. την λυσσαλέα αντίδραση των χριστιανών στον χειρισμό των συμβόλων τους από συγγραφείς του πνευματικού βεληνεκούς ενός Νίκου Καζαντζάκη.
Θεόδωρος Α. Λαμπρόπουλος
Φίλε Κλείτωρ,
ΑπάντησηΔιαγραφήΣε διαβάζω τακτικά και βρίσκω πολλά από τα άρθρα του προσωπικού σου ημερολογίου διαφωτιστικά. Πολλές φορές δεν σχολίασα γιατί δεν είχα τίποτα να προσθέσω ή να διαφωνήσω.
Μ'αυτό το ομολογουμένως καταπληκτικό άρθρο όμως θα διαφωνήσω ή καλύτερα θα λεπτολογήσω γιατί έχω την εντύπωση ότι οι απόψεις μας δεν διαφέρουν και πολύ. Καλοπροαίρετα λοιπόν και για χάριν διαλόγου. Επίσης προς χάριν συντομίας η απάντηση μου θα είναι δοσμένη σε "προτάσεις" και ελπίζω να γίνει κατανοητή:
- Η ύψιστη μορφή τέχνης είναι η ζωή.
- Η τέχνη δεν εξαφανίζει αλλά ελέγχει ή αν θέλεις δημιουργεί εκ νέου εξελίσοντας την θρησκεία.
- Θρησκεία είναι η στάση μας απέναντι στο θείο η οποία αντικατοπτρίζεται μέσω του τρόπου ζωής μας.
- Το θείο δεν είναι αντικείμενο ούτε έχει μορφή ή ανθρώπινες ιδιότητες. Η ιδέα που έχουμε γιαυτό καθώς και η "αγκύλωση" της θρησκείας που αναφέρεται οφείλεται στην εκάστοτε ομάδα η οποία την εκμεταλλεύεται μέσω της ανάλυσης την οποία προσφέρει. Όπως ακριβώς κάνει και το οποιαδήποτε "φιλοσοφικό" ρεύμα το οποίο την κατηγορεί.
- Η φιλοσοφία η ύψιστη μορφή τέχνης (πρόκειται για τρόπο ζωής) που πρόσφεραν σε όλο τον κόσμο οι αρχαίοι έλληνες, έχει τις ρίζες της στη μεταφυσική (Αριστοτέλης - Καρτέσιος - Κικεργκαρντ - Χαϊντεγκερ)
- Ο θεός είναι και αυτός μια δημιουργία και ο δημιουργός του καλλιτέχνης.
- Η ελευθερία, το μεγαλύτερο από τα ιδανικά που είχαν οι αρχαίοι έλληνες, είναι υπεύθυνο για το ότι δεν δεχτήκανε μια αυθεντία να τους σκλαβώσει με την θρησκεία.
Που θέλω να καταλήξω; Συμφωνώ με πολλά από τα επιχειρήματα του άρθρου που όμως είτε εσκεμμένα είτε από λάθος οδηγούν σε αντίθετα (από τα δικά μου) συμπεράσματα, θα κρατήσω λοιπόν όλο το άρθρο (με μικρές αλλαγές) και θα αλλάξω τελείως το συμπέρασμα.
Οι αρχαίοι έλληνες πετύχανε 100% σ'αυτό που θα έ π ρ ε π ε να ονομάζεται θρησκεία.
Κατ’ αρχήν ευχαριστώ για τα σχόλια.
ΑπάντησηΔιαγραφήΘα ανταπαντήσω κι εγώ με προτάσεις επί των προτάσεων:
1.Η ζωή συνήθως δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη αλλά, απλώς με την πραγματικότητα. Η τέχνη είναι απλώς μια ανθρώπινη επινόηση «για να μην τρελαθούμε από την πραγματικότητα» (όπως, τουλάχιστον, έλεγε ο Νίτσε).
2.Η τέχνη δημιουργεί το νέο αλλά, ο στόχος της δεν είναι φυσικά να εξελίξει τη θρησκεία αλλά, την αντίληψή μας για το Ιδανικό. Αν η θρησκεία (ως αιωνίως στείρα και ετερόφωτη) επωφελείται από την εξέλιξη της τέχνης, αυτό συμβαίνει μόνο παραπροϊοντικά και by accident. Αυτό συνέβη και με την ελληνική θρησκεία-λατρεία και αυτός είναι και ο μόνος λόγος που ασχολούμαστε σήμερα μαζί της. Πριν την καλλιτεχνική έκρηξη της κλασικής εποχής, η ελληνική θρησκεία-λατρεία ήταν απλώς αυτό που φαινόταν: μια αγροτοφυλετική υπόθεση. Μετά την καλλιτεχνική έκρηξη της κλασικής εποχής, η ελληνική θρησκεία-λατρεία παρέμεινε αυτό που ήταν και πριν, αλλά τώρα ΕΔΕΙΧΝΕ πολύ πιο αναβαθμισμένη, κάτι που μπερδεύει αρκετούς μέχρι σήμερα. Είναι εξάλλου γνωστό ότι η θρησκεία (ως αιωνίως στείρα και ετερόφωτη) έχει φροντίσει να επωφεληθεί και από την επιστήμη και από ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να παρατείνει τη ζωή της.
3.Η θρησκεία είναι μια πρωτογενής ψυχική αντίδραση, η οποία έχει ερευνηθεί επαρκώς από την Επιστήμη (Ψυχανάλυση). Αυτό που έχει αποφανθεί η Επιστήμη περί τής αιτίας και καταγωγής της θρησκείας (και το οποίο περιγράφεται στο αναρτηθέν κείμενο) είναι κάτι που δεν το δέχονται με τίποτα οι θρησκευόμενοι αλλά, τί να κάνουμε; Πώς να δεχτεί ο θρησκευόμενος ότι ο θεός του έχει την ίδια απολύτως γενεσιουργό αιτία και καταγωγή με την σκιτσογραφία των σπηλαίων; Πώς να δεχτεί ότι η «υπέρλαμπρη» λατρεία του είναι μια μαγικομιμητική πρακτική απόλυτα συγγενής και όμοια με τις τοτεμικές τελετές των πρωτογόνων; Με τα «ιερατικά» αρκουδοτόμαρα, ή λυκοτόμαρα τών σαμάνων, που στόχευαν να «αντλήσουν» μαγικομιμητικά την δύναμη του εκάστοτε εξιδανικευμένου ζώου;
4.Το «θείο» είναι κάτι περί του οποίου, πρωταγορικά σκεπτόμενοι, «δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν υπάρχει, ή αν δεν υπάρχει, πώς είναι, ή πώς δεν είναι». Και άρα δεν έχει νόημα, για την ανθρώπινη ανέλιξη, η οποιαδήποτε ενασχόληση με αυτό.
5.Η φιλοσοφία-επιστήμη δεν έχει φυσικά τις ρίζες της στη …μεταφυσική. Η φιλοσοφία-επιστήμη γεννήθηκε στην ελληνόφωνη πολιτισμική περιοχή ακριβώς τη στιγμή που κάποιοι άνθρωποι, επαναδιεκδίκησαν τις θεμελιώδεις έννοιες του ΠΡΟΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ Μύθου (Κόσμος, Ανάγκη, Χάος, Έρως) από τη θρησκεία-μεταφυσική και τις μετέτρεψαν σε επιστημονικές υποθέσεις εργασίας. Παρεμπιπτόντως οι προαναφερθέντες κατηγορήθηκαν για ασέβεια (βλ. Ίωνες φιλόσοφοι, Σοφιστές κλπ.).
6.Ο «θεός» είναι κι αυτός μια δημιουργία, όπως τόσα άλλα πράγματα. Ο άνθρωπος δημιουργός του όμως, μπορεί να είχε καλλιτεχνικά κίνητρα αναζήτησης του Ιδανικού, αλλά μπορεί και να κινήθηκε απλώς από ψυχική, ή γνωστική ανωριμότητα. Αν η υπόθεση «θεός» τίθεται καλλιτεχνικά δηλ. ως εξιδανικευμένη οντολογική προέκταση του Ανθρώπου, τότε αργά η γρήγορα οι χαρούμενοι –και «ασεβείς»- ποιητές τον αποκαθάρουν από τη θρησκεία και τον επανοικειοποιούνται για λογαριασμό της Τέχνης (και της ανθρώπινης ολοκλήρωσης). Αν ο «θεός» συντηρείται από ψυχική, ή γνωστική ανεπάρκεια, τότε παραμένει κάτι διαχωρισμένο από τον άνθρωπο, το οποίο θέλει «τιμές», λατρεία κλπ. Κάτι απέναντι στο οποίο ο άνθρωπος στέκει βλακωδώς ΑΛΛΟΤΡΙΩΜΕΝΟΣ, δηλ. στέκει αλλοτριωμένος απέναντι στο ιδανικό που ο ίδιος δημιούργησε.
7.Η προσωπική και συλλογική ελευθερία υπήρξε το μεγαλύτερο ιδανικό των αρχαίων Ελλήνων αλλά (πλην εξαιρέσεων) τελικά ούτε αυτοί πραγματοποίησαν το αποφασιστικό φυλογενετικό άλμα ξεπεράσματος τής θρησκείας, τής θρησκευτικά συγκροτημένης ψυχοσύνθεσης και τού θρησκευτικού τρόπου σκέψης (αν και πλησίασαν πάρα πολύ). Αντιθέτως έμειναν δέσμιοι της ολέθριας αυθεντίας του κληρονομικού και πάμπλουτου (και πουλημένου στους Πέρσες, Μακεδόνες και άλλους κατακτητές) Δελφικού Ιερατείου και των επίσης κληρονομικών Ιερατείων των «Μυστηρίων». Παρ’ όλα αυτά το ελληνικό πνεύμα (ιδωμένο ιστορικά) «απέτυχε» στον τομέα της θρησκείας και αντ’ αυτής μάς κληροδότησε τον επιστημονικό ορθολογισμό, τον συνακόλουθο αγνωστικισμό και το καλλιτεχνικό ψυχικό Ιδανικό (το οποίο εκφράζεται τόσο από τους αρχετυπικούς ελληνικούς θεότυπους, όσο και από τον π.χ. κυνικό, ή επικούρειο ανθρωπότυπο). Το ελληνικό πνεύμα (ή τουλάχιστον εκείνη η τάση του, που ΙΣΤΟΡΙΚΩΣ παρέμεινε αποδεδειγμένα ενεργή και γονιμοποιός), αποθρησκειοποίησε τον Μύθο και απομυθοποίησε τη Θρησκεία. Και αυτό θα κάνει για πάντα.
8.Η ελληνική θρησκεία είχε κλείσει τον κύκλο της πολύ πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού. Από τη στιγμή που κάποιοι άθεοι Σοφιστές, πιστοί στο καλλιτεχνικό (ομηρικό) Ιδανικό και στον Άνθρωπο, πυροδότησαν τον πρώτο Διαφωτισμό της Ιστορίας, η –απομυθοποιημένη-θρησκεία δεν μπορούσε με τίποτα να είναι αυτό που ήταν μέχρι τότε. Ωστόσο, το φυλογενετικό άλμα ξεπεράσματος της θρησκείας, της θρησκευτικής ψυχοσύνθεσης και τού θρησκευτικού τρόπου σκέψης, ΦΑΙΝΕΤΑΙ ότι μόνο οι σημερινές κοινωνίες μπορούν να ξεπεράσουν. Οψόμεθα.
Φίλε Διόδοτε,
ΑπάντησηΔιαγραφήκατ'αρχήν σ'ευχαροστώ που με "άκουσες".
Ας συνεχίσουμε στο στυλ των προτάσεων.
1. Η πραγματικότητα μας τρελλένει άρα πρέπει να βρούμε τρόπο να ζούμε ισορροπόντας στο σκοινί του ακροβάτη του Νίτσε αν και στο τέλος θα πέσουμε. Αυτό είναι τέχνη!
2. Επιμένεις να μην θέλεις να δεις την θρησκεία σαν τρόπο ζωής. Είναι φυσικά δικαίωμα σου αλλά δεν δικαιολογείς τον χαρακτηρισμό στείρα. Έχεις δίκιο πάντως να την θεωρείς στείρα αν την ζυγίζεις με τα μέτρα και τα σταθμά της "ορθοδοξίας". Αλλά επιμένω ότι δεν είναι αυτή η θρησκεία. Ας πούμε ότι ο Πλούταρχος που ήταν ιερέας των Δελφών είχε μια άλλη φιλοσοφία (τρόπο ζωής) πολύ ενδιαφέρον κατά την προσωπική μου άποψη. Επιπροσθέτως πολλοί φωτισμένοι άνθρωποι (με διαφορέτικές θρησκείες) έχουν καταλήξει στα ίδια ή σε παραπλήσια συμπεράσματα.
Λες επίσης ότι η θρησκεία χρησιμοιποίησε την επιστήμη προς όφελος της, αλλά και εσύ το ίδιο δεν κάνεις με τον αντίθετο σκοπό;
3. Εγώ που θεωρώ τον εαυτό μου θρησκευόμενο (σε όλες τις θρησκείες) δεν παραδέχτηκα ότι ο Θεός είναι δημιούργημα; Ο Μοντεσκιού έλεγε αν τα τρίγωνα είχαν θέο αυτός θα είχε σίγουρα 3 πλευρές (!) Εξάλλου πως μπορεί να δεχθεί ο άθεος ότι υπάρχει Θεός; Επιπλέον πρέπει να παραδεχθείς ότι είναι πολύ πιο εύκολο για εσένα αφού έχεις να αποδείξεις ότι κάτι που δεν βλέπεις δεν υπάρχει. Ο Σωκράτης έλεγε ότι δεν αποδεικνύεται από κάποιο ορθά συλλογισμένο επιχείρημα αλλά εμείς το πλάθουμε χωρίς να το έχουμε δει. Και ότι λέμε γιαυτόν ας το λέμε όπως είναι αρεστό σ'Αυτόν.
Τα υπόλοιπα που αναφέρεις για σαμάνους και λοιπά έχουν να κάνουν με την ευπιστία και δυσειδαιμονία των ανθρώπων και όχι με την θρησκεία. Πάντα θα υπάρχουν τα θύματα και οι θύτες. Δεν γλιτώνεις αρνούμενος την θρησκεία γιατί μπορεί να γίνεις θύμα ...ας πούμε της επιστήμης.
4. Η ενασχόληση μ'αυτό έχει σχέση με το πως πλάθεις τον Θεό σου. Όπως ακριβώς τα λες με το Ιδανικό. Ίσως ο Θεός σου να είναι το Ιδανικό που εσύ έχεις πλάσει, γιαυτό το γράφεις και με κεφαλαίο.
5. Η φιλοσοφία έχει σίγουρα τις ρίζες της στη μεταφυσική. Βλέπεις τα ερωτήματα ποιός είμαι, από που ήρθα, ποιός με έφτιαξε, ποιός ο ρόλος μου κτλ δείχνουν όλα με το δάχτυλο τον ουρανό (διάσημος πίνακας αλλά μου διαφέυγει το όνομα του καλλιτέχνη). Το δέντρο της φιλοσοφίας έχει κορμό την φιλοσοφία, και κλαδιά τις τέχνες και την επιστήμη. Ρίζες του είναι η μεταφυσική και το χώμα που τραβά τις απαραίτητες ουσίες για να τραφεί είναι η Αλήθεια.
6. Εδώ συμφωνούμε.
7. Και εδώ συμφωνούμε αλλά μιλάς γενικά για όλους τους έλληνες. Αν πιάσεις παραδείγματα μεμονωμένων ανθρώπων που μπόρεσαν να φτάσουν ψηλά (όπως ο Πλούταρχος που ανέφερα και πριν ή ο Πλάτων και ο Σωκράτης) ίσως δεις ότι κάποιοι αγγίξαν τον ουρανό.
8. Ζητάς ο άνθρωπος να ξεπεράσει κάτι που το έχει μέσα του από την στιγμή της εμφάνισης του πάνω στη γή. ϊσως να είναι πιθανό αλλά δεν ξέρω αν θα είναι και ότι καλύτερο γιαυτόν.
Διόδοτε, μπορεί να διαφωνούμε σε πολλά αλλά θα βλέπεις και εσύ ότι οι γραμμές των απόψεων μας κάπου - κάπου τέμνονται. Εγώ το εξηγώ κάπως έτσι: Και εσύ αλλά και εγώ βλέπουμε φάσματα της αλήθειας. Το σωστότερο που θα μπορούσε να κάνει κάποιος σκεπτόμενος άνθρωπος θα ήταν να δει τι βλέπει ο άλλος που δεν το βλέπει αυτός. Χαίρομαι που σπατάλησες τόσο χρόνο για εμένα και να είσαι σίγουρος ότι θα συνεχίσω να μελετάω τις απόψεις σου!
Λοιπόν, έχουμε και λέμε:
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ θρησκεία μπορεί να είναι και τρόπος ζωής. Αυτό δεν έχει να κάνει κάτι με όσα λέμε εδώ. Το ερώτημά μου έχει να κάνει με το ανθρώπινο ιδανικό, όπως το εξέτασε η ελληνική Τέχνη (ποίηση, θέατρο) και αργότερα η ελληνική φιλοσοφία-επιστήμη.
Το ότι κάποιοι «φωτισμένοι» (χαρακτηρισμός που φυσικά σηκώνει πολύ συζήτηση), όπως τους αποκαλείς, άνθρωποι κατέληξαν σε κάποια παρόμοια συμπεράσματα μέσω της θρησκείας, δεν αναιρεί το γεγονός ότι τα «συμπεράσματα» αυτά εξήχθησαν αυθαίρετα και χωρίς καμία συλλογιστική πίσω τους. Και ούτε είναι τυχαίο ότι τα «συμπεράσματα» αυτά έχουν να κάνουν με τον κατ’ εξοχήν τομέα της αυθαιρεσίας και της αρλουμπολογίας δηλ. την ηθικολογία.
Όσο για τη δεισιδαιμονία, τους σαμάνους και τα αρκουδοτόμαρα, είναι πράγματα αδιαχώριστα από τη θρησκεία. Όλες ανεξαιρέτως οι θρησκείες από εκεί ξεκινούν και αργά ή γρήγορα καταλήγουν στο να φτιάξουν τα ιερατεία τους. Η δεισιδαιμονία και τα ιερατεία δεν είναι αποκλειστικό «προνόμιο» της αυτοαποκαλούμενης ορθοδοξίας. Και οι Δελφοί ιερατείο ήσαν και μάλιστα από τα πιο ύποπτα. Το γεγονός και μόνο ότι δημιουργούμε έναν, ή πολλούς θεούς και μετά τους λατρεύουμε ως κάτι διαχωρισμένο, είναι η μάνα όλων των δεισιδαιμονιών και των ιερατείων. Από εκεί και μετά όσο «φωτισμένοι» και να είμαστε δεν έχει πια και τόση σημασία…
Τα ερωτήματα «ποιός είμαι, από που ήρθα, ποιός με έφτιαξε», είναι από τα πρωταρχικά ερωτήματα του Μύθου. Μπορεί αργότερα να τα έθεσε και η θρησκεία αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ανήκουν στον χώρο της μεταφυσικής. Άλλωστε η θρησκεία τα έθεσε με έναν πρωτόγονο μεταφυσικό τρόπο ενώ η Επιστήμη, ως συνέχεια του Μύθου, τα έθεσε σωστά, δηλ. ως φυσικά (και όχι μεταφυσικά) ερωτήματα και γι’ αυτό βρέθηκε τάχιστα στον δρόμο των απαντήσεων. Ενώ (όλες) οι θρησκείες «απάντησαν» σε αυτά τα ερωτήματα με τον γνωστό θεσφατολογικό τους (και φυσικά απολύτως αναξιόπιστο) τρόπο.
Όσο για το ότι τόσο ο θρησκευόμενος, όσο και ο επιστήμονας βλέπουν μόνο "φάσματα" της αλήθειας, και άρα οι οπτικές τους λειτουργούν συμπληρωματικά, το βρίσκω κάπως απλουστευτικό. Δεν είναι όλες οι οπτικές έγκυρες. Η Επιστήμη παραμένει έγκυρη και λογική ακόμα και όταν σφάλλει (κι αυτή είναι η σισύφεια τραγικότητά της)ενώ η θρησκεία σφάλλει πάντα ακόμα κι αν από σύμπτωση καταλήξει σε ένα σωστό "συμπέρασμα".
ΥΓ. Δεν ξέρω αν ο Σωκράτης, ή ο Πλάτων άγγιξαν τον ουρανό. Αυτό που ξέρω πάντως είναι ότι ο ασεβής Αρίσταρχος τον εξήγησε (και γι’ αυτό η ηλιοκεντρική θεωρία του καταπολεμήθηκε και θάφτηκε από τους θρησκευόμενους, τους απογόνους του Πλάτωνα, τους Στωικούς κ.α. –έτσι για να μην τα φορτώνουμε όλα στους σκοταδιστές χριστιανούς). Αλλά και οι Σοφιστές, πολύ πριν τον Αρίσταρχο, δίδασκαν ότι ο Ήλιος είναι «λίθος διάπυρος» και όχι θεός κι ότι οι εκλείψεις είναι απλά φυσικά (και όχι μεταφυσικά) φαινόμενα. Πιστεύω ότι οι άθεοι Σοφιστές και οι ασεβείς Αρίσταρχοι μάς πήγαν πολύ κοντύτερα στον ουρανό απ’ ό,τι ο Πλάτων, που θεωρούσε τους πλανήτες …θεούς, ή ο αστρολόγος Πλούταρχος.
Πολύ ωραίο άρθρο
ΑπάντησηΔιαγραφήσε ένα πολύ ποιοτικό blog!
Εύγε!
NIKOΛΑΟΣ ΤΖΗΜΑΣ
Φίλε Διόδοτε,
ΑπάντησηΔιαγραφήδεν μου τα λες και τόσο καλά αυτή τη φορά, ή πιθανόν εγώ να μην τα καταλαβαίνω...
Λες ότι δεν μας απασχολεί αν η θρησκεία δεν είναι τρόπος ζωής; Δηλαδή τι μας απασχολεί μόνο η οργανωμένη θρησκεία ώστε να καταλήξουμε στα συμπεράσματα που θέλουμε;
Λες τις ηθικολογίες αρλούμπες; Τα μεταφυσικά ερωτήματα Μύθο; και στο φινάλε πετάς και το:
Η Επιστήμη παραμένει έγκυρη και λογική ακόμα και όταν σφάλλει (κι αυτή είναι η σισύφεια τραγικότητά της)ενώ η θρησκεία σφάλλει πάντα ακόμα κι αν από σύμπτωση καταλήξει σε ένα σωστό "συμπέρασμα".
Επειδή με τέτοια επιχειρήματα δεν ξέρω τι να απαντήσω, αλλά κυρίως επειδή εσύ ανέφερες την λέξη ήλιος διάβασε αν θέλεις και αν έχεις καιρό την παρακάτω ιστορία μεταφρασμένη (η μισή μόνο) εδώ: http://sobaresapopseis.blogspot.com/2008/11/blog-post_13.html ή ολόκληρη την ιστορία (στ'αγγλικά) εδώ: http://www.online-literature.com/tolstoy/2737/
Ίσως έτσι καταλάβεις τι θέλω να πω, γιατί γνωρίζω ότι δεν είμαι δυνατός στο λόγο.
Φίλε ιπτάμενε Ολλανδέ,
ΑπάντησηΔιαγραφήΠιστεύω ότι η διαφωνία μας ξεκινά από το ότι, δεν αποδέχεσαι την επιστημονική (ψυχαναλυτική) άποψη περί της καταγωγής και εξέλιξης του θρησκευτικού φαινομένου.
Δεν είναι στις προθέσεις μου να αμφισβητήσω, ή να χλευάσω τη σημασία, που έχει η θρησκεία για πολλούς ανθρώπους αλλά, καλώς, ή κακώς, η επιστήμη έχει αποφανθεί με σαφήνεια ως προς το τί είναι η θρησκεία. Αυτό είναι κάτι που ίσως δεν αρέσει σε πολύ κόσμο αλλά, τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπου, ο Ορθολογισμός, και ο Ανθρωπισμός, αναπτύχθηκαν αποκλειστικά έξω από τον χώρο οποιασδήποτε θρησκείας, είτε «οργανωμένης», είτε «ατομικής». Και συχνότατα εναντίον της.
Φίλε Διόδοτε,
ΑπάντησηΔιαγραφήέχεις δίκιο όταν λες ότι δεν αποδέχομαι αυτή την άποψη. Γενικώς τρέφω μια φοβία σε ότι η επιστήμη προσπαθεί να εξηγήσει. Και βασίζομαι πάνω στη λογική γιαυτό το συμπέρασμα.
Πριν σου εξηγήσω γιατί δες το απλά σαν ένα είδος θρησκείας που εσύ δέχεσαι στο στυλ της οργανωμένης θρησκείας δηλ. στο πίστευε και μη ερεύνα (γιατί έχουμε εμείς ερευνήσει για εσένα). Αν την είχες κάνει εσύ την έρευνα και έφτανες σ'αυτά τα συμπεράσματα εγώ δεν θα μπορούσα να πω τίποτα. Όμως την κάνανε άλλοι για εσένα.
Και ποιοί την κάνανε; Οι ίδιοι που λένε ότι κάτι είναι κατάλληλο ενώ είναι ακατάλληλο. (τρόφιμα, κινητά μέχρι και για το τσιγάρο υπάρχουν μελέτες ότι δεν βλάπτει!)
Επιπροσθέτως η επιστήμη σφάλλει συνεχώς. Για παράδειγμα ο Νεύτων που έβαλε τις βάσεις για την μηχανική είχε λάθος. Και να είσαι σίγουρος ότι στο μέλλον και ο Αινστάιν θα αποδειχθεί λάθος. Σκέψου αυτό: εγώ μεγάλωσα με άτομα και ηλεκτρόνια, τώρα υπάρχουν ποζιτρόνια, κουάρκ και ένας θεός ξέρει τι θα βρεθεί αύριο.
Επιπλέον αυτό το είδος της επιστήμης που εμπιστεύεσαι (ψυχανάλυση) έχεις επίγνωση του πόσο καινούργιου είναι; Αν το δούμε σε σύγκριση με τά άλλα κλαδιά της επιστήμης, μόλις βλάστησε. Πως μπορείς και το εμπιστέυεσαι τόσο πολύ;
Η αντίθεση μας είναι ότι εγώ δεν προσπαθώ να εξηγήσω. Και τι να εξηγήσω; το ανεξήγητο; Ούτε αποδέχομαι καμμία θρησκεία αλλά τις μελετάω όλες. Και με το φτωχό μυαλό μου παίρνω ότι μαργαριτάρι βρω στην κάθεμία. Και έτσι συμπληρώνω το πάζλ. Ακόμα και από την επιστήμη ή και από την συζήτηση μας. Αλλά δεν προσπαθώ να το οργανώσω. Το βάζω στην τσέπη και συνεχίζω για το επόμενο κομμάτι της αλήθειας. Μπορεί φυσικά να κάνω λάθος, αλλά ακόμα κιαν κάνω λάθος δεν μπορεί να κάνω τόσο μεγάλο λάθος όσο εσύ που στηρίζεσαι σε μία άποψη μιας νεαράς επιστήμης.
Για τον ορθολογισμό θα συμφωνήσω ότι αναπτύχθηκε εκτός θρησκείας στην αρχή αλλά θα εκπλαγείς αν διαβάσεις ορθολογιστικά κείμενα του Μαμονίδη, του Θωμά του Ακινάτη, του Μάιστερ Έκχαρτ, του Χαιντεγκερ, του Σπινόζα και του Κιγκεγκαρντ και πολλών άλλων σίγουρα, που δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω. Για τον ανθρωπισμό όμως θα διαφωνήσω στο ότι αναπτύχθηκε εκτός θρησκείας με βασικό εκπρόσωπο τον Έρασμο. Συμφωνώ όμως στο ότι ήταν εναντίον της οργανωμένης θρησκείας όχι όμως εναντίον της ατομικής.
Δεν σου λέω να γίνεις θρήσκος. Ούτε να δεχτείς τις απόψεις μου. Προς Θεού :-)) Ψάχνε την παντού και πάντα. Αλλά δεν θα μπορέσεις να το κάνεις αν κλείνεις τα μάτια και τ'αφτιά σου επειδή πιστέυεις σε μια άλλη θρησκεία, έστω κιαν δεν την λες θρησκεία...