Πρόληψη, Μείωση, Επαναχρησιμοποίηση κι Ανακύκλωση Αποβλήτων.

Του Ν. Χρυσόγελου

Υπεύθυνου προγραμμάτων της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης

1. Η ελληνική πραγματικότητα

Η Ελλάδα έχει καθυστερήσει χαρακτηριστικά στο να εφαρμόσει μια ολοκληρωμένη πολιτική διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Αυτό έχει διευρύνει το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στην σημερινή πραγματικότητα και την ανάγκη ελαχιστοποίησης, αξιοποίησης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης. Η καθυστέρηση αυτή είχε σημαντικές συνέπειες όχι μόνο στο περιβαλλοντικό αλλά και στο κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Όπως και σε άλλους τομείς, η Ελλάδα ακολούθησε ένα μοντέλο ανάπτυξης που αγνοούσε συστηματικά το λεγόμενο "εξωτερικό" κόστος, τις επιπτώσεις δηλαδή των οικονομικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και την κοινωνία. Το σπουδαίο φυσικό περιβάλλον της χώρας μας πνίγηκε στα σκουπίδια κάθε είδους, "νόμιμες" και παράνομες χωματερές, ανεξέλεγκτοι σκουπιδότοποι ξεφύτρωσαν παντού, δίπλα ή και μέσα σε φυσικές περιοχές, ρέματα, αρχαιολογικούς χώρους, υγρότοπους και δάση.

Τις δεκαετίες του 70, '80 και του '90 τα σκουπίδια μας αυξήθηκαν σημαντικά (από 2.000.000 τόνους το χρόνο έχουν πια φτάσει και ξεπεράσει ίσως τα 5.000.000 τόνους) και άλλαξαν από άποψη σύστασης και σύνθεσης, με τα υλικά συσκευασίας να αποτελούν ένα πολύ σημαντικό πια ποσοστό των στερεών αποβλήτων μας. Περισσότερα σκουπίδια, περισσότερα υλικά συσκευασίας στα άχρηστα, αύξηση των ποσοστών συνθετικών υλικών που δεν υπήρχαν πριν ήρθαν ως συνέπεια των αλλαγών που συντελούνταν σταδιακά στο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης. Τα πρότυπα της κατανάλωσης μας επηρρεάζουν την παραγωγή αποβλήτων. Ο όγκος των παραγόμενων αποβλήτων είναι άμεσα συνδεδεμένος με τα προϊόντα που αγοράζουμε και καταναλώνουμε. Για παράδειγμα, όταν οι γονείς μας ήταν νέοι, τα φρούτα και λαχανικά αγοράζονταν σε χάρτινες σακούλες, το ψάρι το τυλίγανε στην εφημερίδα, τα ψώνια τα κουβαλούσανε στο σπίτι με πάνινες τσάντες ή δίχτυ. Επίσης, η οικογενειακή τηλεόραση, ο φούρνος, το ψυγείο και το αμάξι χρησιμοποιούνταν κατά μέσο όρο για 20 χρόνια. Σήμερα, αυτά τα προϊόντα αντικαθίστανται κατά μέσο όρο κάθε 5 με 7 χρόνια Αλλάζοντας τα πρότυπα της κατανάλωσης μας μπορούμε να γίνουμε «Κριτικοί Καταναλωτές». Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να φέρουμε ευεργετικά αποτελέσματα στο περιβάλλον μας. Οι αλλαγές στις καταναλωτικές μας συνήθειες ακόμα και κατά τη διάρκεια μιας μόνο γενιάς μπορεί να έχουν δραστικές επιπτώσεις πάνω στο περιβάλλον περιλαμβάνοντας την δραματική αύξηση των αποβλήτων που παράγουμε.

Τα τελευταία χρόνια η κεντρική και τοπική διοίκηση επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους κυρίως στο να κατασκευάσουν και να λειτουργήσουν χώρους υγειονομικής ταφής των αποβλήτων και να περιορίσουν την ανεξέλεγκτη διάθεση των αποβλήτων στο περιβάλλον, χωρίς πάντως επιτυχία σε όλες τις περιπτώσεις. Ακόμα λειτουργούν πάνω από 2000 ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης των σκουπιδιών (ΧΑΔΑ), ενώ χιλιάδες είναι και οι «άτυποι» σκουπιδότοποι σε ρεματιές, βουνά, δάση.

Το θέμα της διαχείρισης των αποβλήτων έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα της χώρας με σοβαρές περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Ο «πόλεμος των σκουπιδιών» μαίνεται σε διάφορες περιοχές, χωρίς πάντα να τίθεται το πρόβλημα στην ουσιαστική του διάσταση. Αν και δεν είναι ευρέως γνωστό, η Ελλάδα υποχρεώθηκε να καταβάλλει ως πρόστιμο 4.500.000 Ευρώ, εξαιτίας της καταδίκης της από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την παραβίαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην περίπτωση της χωματερής στον Κουρουπητό Χανίων. Ανάλογες περιπτώσεις έχουν παραπεμφθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και υπάρχουν ήδη νέες καταδίκες, με πιο πρόσφατη αυτή της 6 Οκτωβρίου 2005 (υπόθεση C-502/03) για τη λειτουργία ακόμα χιλιάδων παράνομων χωματερών (χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων).

Σε πολλές περιοχές θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα από την ανεξέλεγκτη διάθεση, να γίνουν έργα εξυγίανσης και καθαρισμού μέχρι το αργότερο το 2008, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να αποφύγουμε σημαντικές «ποινές» δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ το χρόνο, ενώ ακόμα λειτουργούν πολλοί ακατάλληλοι ή ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης αποβλήτων (χωματερές) σε ολόκληρη τη χώρα.

Αλλά η κατασκευή σωστά οργανωμένων χώρων ταφής (ΧΥΤΑ) μπορούσε να αποτελεί μέχρι πριν λίγα χρόνια ένα μικρό μέρος της λύσης αλλά δεν είναι από μόνη της η λύση. Ελάχιστοι έχουν κατανοήσει ότι, ως αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής και της πρόσφατης εθνικής πολιτικής για τα απόβλητα, δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε απλώς για συλλογή και –έστω οργανωμένη - ταφή αποβλήτων αλλά για ολοκληρωμένη πολιτική, που σημαίνει πολύ περισσότερα. Δεν μπορούμε πλέον να μιλάμε για χώρους υγειονομικής ταφής των αποβλήτων αλλά μόνο για Χώρους Υγειονομικής Ταφής των Υπολειμμάτων των αποβλήτων.

Η υπάρχουσα κυρίαρχη πραγματικότητα, η αδικαιολόγητη ανοχή σε ακατάλληλες ή παράνομες πρακτικές, η απουσία ολοκληρωμένων παραδειγμάτων έστω και σε μικρότερη κλίμακα για επίδειξη, η άγνοια βασικών παραμέτρων της σύγχρονης διαχείρισης, ελλείψεις και προβλήματα στη διαχείριση σύγχρονων Χώρων Υγειονομικής Ταφής που έχουν κατασκευασθεί σε ορισμένες περιοχές, η περιορισμένη προσπάθεια ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης (που αναλήφθηκε μέχρι τώρα κυρίως από μη-κυβερνητικές οργανώσεις) έχουν αυξήσει τη δυσπιστία των πολιτών, όχι αδικαιολόγητα, απέναντι σε επιστήμονες και πολιτικούς.

Τελευταία επανέρχεται και το θέμα της καύσης ως μια «μαγική λύση» που θα εξαφανίσει τα σκουπίδια μας, με δεδομένο μάλιστα ότι παράνομα και πέρα από κάθε λογική συνεχίζεται η επικίνδυνη για την υγεία, την τροφική αλυσίδα και το περιβάλλον ανεξέλεγκτη καύση των σκουπιδιών. Υπάρχουν όμως κάποια αρχικά θέματα πριν συζητήσει κάποιος για την καύση των απορριμμάτων, τα οποία νομίζουμε αγνοούνται από όσους με καλή, ίσως, πρόθεση θέτουν θέμα καύσης (αν και βάβαια υπάρχουν ισχυρά λόμπι που προωθούν αυτή την τεχνολογία):

(α) Δεν υπάρχει μαγική λύση που να μας απαλλάσσει χωρίς κόπο από τα σκουπίδια, όποια λύση και αν επιλέγουμε. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων είναι απαραίτητη και η τεχνολογία θα έρθει συμπληρωματικά να υποβοηθήσει στη βάση επιλογών που έχουμε όμως κάνει. Η καύση, λοιπόν, πρέπει να αντιμετωπίζεται μέσα από αυτή την οπτική. Κατ’ αυτή την έννοια έχει μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα αλλά δεν είναι μαγική λύση όπως τείνουν να νομίζουν μερικοί. Η μείωση των σκουπιδιών, η αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης είναι μονόδρομοι σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και εντελώς αναγκαίο «κακό» σε μια χώρα που δεν έχει την πολυτέλεια να σπαταλάει φυσικούς πόρους που δεν διαθέτει. Αλλά τότε, πώς θα είναι οικονομικά βιώσιμη μια μονάδα καύσης που πρέπει να παράγει αντί να καταναλώνει ενέργεια, αν μέσα από τα σκουπίδια αφαιρούνται τα «καύσιμα» (αλλά ανακυκλώσιμα) υλικά, όπως το χαρτί και τα πλαστικά;

(β) Η τεχνολογία της καύσης, όπως και κάθε άλλη χρησιμοποιούμενη τεχνολογία, εξελίσσεται και οι τεχνικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές για την εφαρμογή της εξελίσσονται, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πια περιβαλλοντικά και άλλα προβλήματα. Πριν ληφθεί, λοιπόν, οποιαδήποτε απόφαση που είναι δεσμευτική για τα επόμενα 15-20 χρόνια, πρέπει κανείς να έχει σταθμίσει επακριβώς τις συνέπειες και τα προβλήματα που πρέπει να επιλύσει. Αν σήμερα δεν βρίσκεται εύκολα χώρος ταφής, πόσο εύκολο είναι όσοι σήμερα διαμαρτύρονται να δεχτούν στην αυλή τους μονάδα καύσης καθώς και χώρο ταφής τοξικών υπολειμμάτων;

(γ) Όσο πιο αυστηρό γίνεται το πλαίσιο εφαρμογής μιας τεχνολογίας, όπως είναι η καύση, τόσο πιο μεγάλο είναι το κόστος που συνεπάγεται η επιλογή κατασκευής και λειτουργίας μιας μονάδας καύσης. Μεταξύ άλλων, πρέπει λοιπόν να σταθμίσει κανείς τι και πόσο είναι διατεθειμένος να πληρώσει για μια τεχνολογική λύση, όπως η καύση, για να περιορίσει το πρόβλημα της ταφής των απορριμμάτων. Πρέπει να εκτιμήσει λοιπόν σωστά τα συνοδευτικά μέτρα και κόστη που συνεπάγεται μια καύση (δημιουργία και λειτουργία ειδικών χώρων ταφής για υπολείμματα, που είναι πλέον αυξημένης τοξικότητας, διαχείριση φίλτρων και άλλου υλικού ως τοξικών αποβλήτων, εφαρμογή κανονισμών που ανταποκρίνονται στις νέες απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας). Θα δέχονταν εύκολα η κοινωνία να αυξηθούν κατακόρυφα τα τέλη καθαριότητας που συνεπάγεται μια εγκατάσταση καύσης και μέχρι πόσο θα μπορούσαν να πληρώνουν οι πολίτες;

(δ) Η καύση είναι μια τεχνολογία που προϋποθέτει – για να περιοριστούν αλλά όχι να εξαφανιστούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία – πολύ καλή οργάνωση, τεχνογνωσία και άκαμπτη εφαρμογή κανόνων (διαλογής, σταθερής ποιότητας του προς καύση υλικού, εκπαίδευσης, λειτουργίας της μονάδας). Μια αστοχία σε αυτό θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες στην όλη διαχείριση. Το να κλείσει μια βδομάδα ένας χώρος ταφής είναι σοβαρό πρόβλημα. Το να αχρηστευθεί ή να αστοχήσει μια μονάδα καύσης θα είναι η καταστροφή, γιατί δεν θα υπάρχει εναλλακτική λύση. Είναι σε θέση οι όποιοι φορείς διαχείρισης να αναλάβουν μια τέτοια ευθύνη για τα επόμενα είκοσι ή τριάντα χρόνια; Δυστυχώς, η εμπειρία μας δείχνει (μονάδα μηχανικής ανακύκλωσης στα Λιόσια, μονάδα επεξεργασίας λυμάτων στην Ψυττάλεια) ότι υπάρχει στη χώρα μας σοβαρό θέμα αξιόπιστης διαχείρισης ακόμα και σχετικά πιο απλών μονάδων. Τι θα μπορούσε να μας διαβεβαιώσει ότι δεν θα επαναληφθεί η τραγωδία;

Η συζήτηση για την καύση (με όποιες παραλλαγές της) έχει ανοίξει αλλά ένας δημόσιος διάλογος θα πρέπει να είναι βασισμένος σε πραγματικά στοιχεία και τη διεθνή εμπειρία, κάτι που δεν συμβαίνει μέχρι τώρα. Ας μην ξεχνάμε, πάντως, ότι ναι μεν κατασκευάζονται νέα εργοστάσια καύσης, αλλά πολλά περισσότερα κλείνουν ή έχουν αστοχήσει παγκοσμίως και κυρίως τα νέα σχέδια είναι περιορισμένα (από 56 προτάσεις στη Βρετανία, μόνο μία έχει φτάσει να συζητιέται). Στις περισσότερες χώρες (ιδιαίτερα στην Α. Ευρώπη και την Ασία) υπήρξαν μεγάλες αστοχίες που άφησαν ατελείωτα έργα και μεγάλα χρέη στις κοινωνίες. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η πρώτη ελληνική μονάδα καύσης απορριμμάτων που λειτούργησε στη Ζάκυνθο αντιμετώπισε τεράστια προβλήματα λειτουργίας και καταστράφηκε τελικά μερικούς μήνες μετά, από πυρκαγιά!

Στη συζήτηση για τη διαχείριση των αποβλήτων πρέπει να εμπλακεί η κοινωνία αλλά το περιεχόμενο της συζήτησης πρέπει να αφορά τη συνολική πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων και όχι το τελευταίο στάδιο της. Η συζήτηση (δημόσια, άμεση αλλά και μέσω των ΜΜΕ) και οι θέσεις που εκφράζονται πρέπει να αφορούν στο πώς θα μειώσουμε δραστικά την ποσότητα των αποβλήτων που θα πάνε για ταφή, πως θα επανεντάξουμε σε μια κυκλική οικονομία (με επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωση) τα υλικά που σήμερα καταλήγουν στα άχρηστα, πώς θα αλλάξει το μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης για να γίνει πιο βιώσιμο και τέλος, βέβαια, στο που θα πάνε τα υπολείμματα με ασφαλή τρόπο. Η συζήτηση δεν μπορεί να είναι του στυλ «όχι σε μας τα απόβλητα, να πάνε αλλού» γιατί δεν υπάρχει «κάπου αλλού».

Δεσμευόμαστε πλέον από την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία για την εφαρμογή μιας ιεραρχίας στην πολιτική διαχείρισης αποβλήτων, σύμφωνα με την οποία προηγείται η πρόληψη και η μείωση των αποβλήτων, η αξιοποίηση, συμπεριλαμβανομένης της ανακύκλωσης και κομποστοποίησης και έπονται η τελική ταφή των υπολειμμάτων ή άλλες μέθοδοι τελικής διάθεσης των υπολειμμάτων. Αν και καθυστερημένα, η Ελλάδα έχει πλέον ένα σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο:

- νόμος 2939/6-8-2001 για εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων συσκευασίας και άλλων προϊόντων και τα προεδρικά διατάγματα

Προεδρικό Διάταγμα 116/5-3-2004 για οχήματα,

- Προεδρικό Διάταγμα 82/2-3-2004 για ορυκτέλαια,

- Προεδρικό Διάταγμα 109/5-3-2004 για ελαστικά,

- Προεδρικό Διάταγμα 115/5-3-2004 για μπαταρίες και συσσωρευτές

- Προεδρικό Διάταγμα 117/5-3-2004 για ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη, καθώς και

- η Κοινή Υπουργική Απόφαση 29407/ 3508/16-12-02 «μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων» που ενσωματώνει μεταξύ άλλων στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 31/99 «για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων».

Η νέα νομοθεσία προετοιμάστηκε όχι μόνο από το καθ’ ύλην αρμόδιο ΥΠΕΧΩΔΕ αλλά μέσα από διάλογο και με τη συνεργασία εκπροσώπων παραγωγικών φορέων (κλαδικές βιομηχανίες), της αυτοδιοίκησης και των μη-κυβερνητικών οργανώσεων (η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης συνέβαλε και συνεχίζει να συμβάλλει σημαντικά με συγκεκριμένες προτάσεις, παρατηρήσεις, ιδέες).

Συνοπτικά θα λέγαμε ότι η εφαρμογή της νομοθεσίας και αυτών των πολιτικών θα έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των υπερβολικών συσκευασιών και των προϊόντων μιας χρήσης, τη διαλογή των σκουπιδιών από το σπίτι σε κατηγορίες, τη χωριστή συλλογή κι ανακύκλωση χαρτιών, γυαλιού, μετάλλων, την κομποστοποίηση των οργανικών (αφού έχουν συλλεχθεί χωριστά από τα άλλα σκουπίδια), την ανακύκλωση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών, οχημάτων, ελαστικών, μπαταριών κλπ. Γενικότερα, επιδιώκεται η πρόληψη, αξιοποίηση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και γενικότερα η εναλλακτική διαχείριση προϊόντων που μετά τη χρήση τους μετατρέπονται σε απόβλητα, όπως: συσκευασίες, ελαστικά και οχήματα, ορυκτέλαια, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη, μπαταρίες και συσσωρευτές, προϊόντα κατασκευών, κατεδαφίσεων & εκσκαφών, καθώς και έντυπο υλικό.

Για πρώτη φορά η νομοθεσία θέτει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους που πρέπει να επιτευχθούν σε συγκεκριμένο χρόνο. Για παράδειγμα:

· Στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής μη επικινδύνων αποβλήτων θα καταλήγουν υπολείμματα και όχι ανεπεξέργαστα απόβλητα, ενώ τίθενται ποσοτικοί στόχοι και χρονοδιάγραμμα για να μειωθούν τα οργανικά (αποφάγια και κλαδέματα) απόβλητα κατά 25%, 50% και 65% αντίστοιχα μέσα σε 5, 8 και 13 χρόνια (σε σχέση με το 1999).

· Αξιοποίηση των αποβλήτων συσκευασίας με ανακύκλωση κι ανάκτηση ενέργειας σε ποσοστό 50-65% κατά βάρος μέχρι το τέλος του 2005, ώστε να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 25-45% του βάρους του συνόλου των υλικών συσκευασίας και τουλάχιστον το 15% του βάρους κάθε υλικού συσκευασίας.

· Συλλογή κατά 70% τουλάχιστον των χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων και η αναγέννηση του 80% εξ αυτών έως το 2006

· Μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2006 πρέπει να συλλέγεται τουλάχιστον το 30% (και να ανακυκλώνεται το 80% κατά βάρος των υλικών που εμπεριέχονται) όλων των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και τουλάχιστον το 70% (και να ανακυκλώνεται το 95% κατά βάρος των υλικών που εμπεριέχονται) όλων των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών της βιομηχανίας και των οχημάτων.

· Μέχρι 1/1/2006, πρέπει να αξιοποιείται κατ’ ελάχιστο το 30 % κ. β., μέχρι 1/1/2008 κατ’ ελάχιστο το 50 % κ.β., μέχρι 1/1/2015 τουλάχιστον το 80 % κ. β. των παραγομένων αποβλήτων από κατασκευές, κατεδαφίσεις και εκσκαφές, από το οποίο να ανακυκλώνεται τουλάχιστον 50%.

· Απαγορεύεται η υγειονομική ταφή ολόκληρων και τεμαχισμένων ελαστικών από τον Ιούλιο του 2003 και τον Ιούλιο 2006 αντίστοιχα. Το αργότερο έως 31 Ιουλίου 2006, η αξιοποίηση των μεταχειρισμένων αποβλήτων ελαστικών οχημάτων θα πρέπει να είναι τουλάχιστον στο 65 % των αποσυρόμενων ελαστικών ( η ανακύκλωση θα πρέπει να φθάνει τουλάχιστον στο 10 %).

· Το αργότερο έως 1/1/2006, για όλα τα Οχήματα μετά το τέλος Κύκλου Ζωής τους, η επαναχρησιμοποίηση και αξιοποίηση φτάνει τουλάχιστον στο 85 % κατά μέσο βάρος ανά όχημα και ανά έτος, και η επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσή τους αυξάνεται τουλάχιστον στο 80 % κατά μέσο βάρος ανά όχημα και ανά έτος.

Και στην περίπτωση της εναλλακτικής διαχείρισης ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων η χώρα μας έχει πλέον νομοθεσία αλλά και φορέα (ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΑΕ) που έχει την ευθύνη να οργανώσει την συλλογή και ανακύκλωση των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών. Η νομοθεσία αυτή προβλέπει πλέον :

- Μείωση και εξάλειψη των επικίνδυνων ουσιών που περιέχονται σε απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού κατά το στάδιο του σχεδιασμού και της κατασκευής τους (μόλυβδο, υδράργυρο, κάδμιο, εξασθενές χρώμιο, πολυβρωμοδιφαινύλια (PBB) ή πολυβρωμοδιφαινυλαιθέρα (PBDE).

- Ενθάρρυνση νέου σχεδιασμού συσκευών, ώστε να διευκολύνεται η επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωσή τους.

- Χωριστή συλλογή τουλάχιστον 4 κιλών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών κατά άτομο το χρόνο (συνολικά περίπου 50.000 τόνους). Η αξιοποίηση – επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωσή τους πρέπει να γίνεται μέσα από πιστοποιημένες κι αδειοδοτημένες διαδικασίες, κάτι που δεν γίνεται σήμερα.

- Στις εξελίξεις αυτές συνέβαλε σημαντικά και η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, ιδιαίτερα μέσω της υλοποίησης του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE-Env. “Bιώσιμη διαχείριση αποβλήτων ηλεκτρονικών ειδών».

1. Ποια πολιτική ακολουθούν άλλες Ευρωπαϊκές χώρες;

Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ αντιμετώπισαν παρόμοιες «κρίσεις των αποβλήτων»– μερικές δεκαετίες πριν- και αυτό βοήθησε μερικές να αναλάβουν σημαντικές πρωτοβουλίες με θεαματικά αποτελέσματα, όπως: συνολική μείωση των αποβλήτων προς ταφή ή καύση κατά 50-60% μέσα σε μια δεκαετία, πόλεις χωρίς απόβλητα (που έχουν μειώσει τα απόβλητά τους κατά 70-80%), αξιοποίηση κι ανακύκλωση υλικών συσκευασίας κατά 80-96%, συμμετοχή των πολιτών σε προγράμματα αξιοποίησης των οργανικών αποβλήτων σε ποσοστό 98% κα Όσο εμείς εδώ στην Ελλάδα παρακολουθούμε ένα πόλεμο για το που θα γίνει χώρος ταφής των αποβλήτων, σε άλλες χώρες έχουν μειώσει δραστικά τις ποσότητες των «άχρηστων». Αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις αλλά και η ύπαιθρος μοιάζουν να είναι από διαφορετικό… πλανήτη: καθαρές, οργανωμένες σε πιο ανθρώπινη βάση, χωρίς τις γνώριμες εικόνες των δικών μας πόλεων με τα βουνά των σκουπιδιών. Η διαφορά συμπεριφοράς αλλά και οργάνωσης της κοινωνίας αποδεικνύεται περίτρανα σε περιόδους κρίσης, όπως π.χ. η απεργία των εργατών καθαριότητας. Στη μια περίπτωση οι πολίτες οργανώνονται, συνεργάζονται, αναζητούν υπεύθυνες λύσεις και ιδίως αποφεύγουν να στοιβάξουν τα σκουπίδια τους στους δρόμους. Στην άλλη περίπτωση, τα σκουπίδια συσσωρεύονται εκεί που αναπνέουμε, οι πόλεις και οι δρόμοι μετατρέπονται σε εφιαλτικούς σκουπιδότοπους. Χρειάζεται, φαίνεται, να διανύσουμε ακόμα σημαντική απόσταση για να καλύψουμε το περιβαλλοντικό μας έλλειμμα ως κοινωνία.

Προγράμματα για αξιοποίηση των οργανικών αποβλήτων (αποφάγια και κλαδέματα) στο σπίτι ή σε επίπεδο πόλης, χωριστή συλλογή χαρτιών, γυαλιών και μετάλλων, περιβαλλοντική διαχείριση επικίνδυνων υλικών, αξιοποίηση ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, παραγωγή χρήσιμων προϊόντων από παλιά ελαστικά ή οχήματα, ανακύκλωση (αναγέννηση) χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων, χωριστή συλλογή του λαδιού από την κουζίνα, ειδικά προγράμματα για μπαταρίες και υπολείμματα φαρμάκων και φυτοφαρμάκων είναι πραγματικότητα σήμερα σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Οι εικόνες αυτές είναι ήδη οικείες σε όσους ταξιδεύουν στο εξωτερικό, σε όσους έχουν ζήσει σε άλλες πόλεις έστω και για λίγες βδομάδες ή μήνες.

Είμαστε πλέον δεσμευμένοι να προχωρήσουμε σε μια διαφορετική κατεύθυνση όχι μόνο εξαιτίας της νομοθεσίας αλλά και των προϋποθέσεων που τίθενται για τη χρηματοδότηση από της ΕΕ έργων διαχείρισης αποβλήτων. Σχετικά με τα έργα ΧΥΤΑ που εντάσσονται πλέον για χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους, πρέπει να γίνεται ξεκάθαρο στους φορείς υλοποίησης και διαχείρισης ότι για να μην δημιουργηθούν σοβαρά προβλήματα στο άμεσο μέλλον πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη ότι από τον Οκτώβριο 2002, σύμφωνα με τους κανονισμούς του Ταμείου Συνοχής της Ε.Ε. για να χρηματοδοτηθούν από ευρωπαϊκούς πόρους έργα Χώρων Ταφής Αποβλήτων πρέπει να ικανοποιούνται μια σειρά προϋποθέσεις. Σημαντική είναι μεταξύ άλλων η προϋπόθεση που τίθεται ότι «Οι δήμοι που θα εξυπηρετούνται από τους χρηματοδοτούμενους από ευρωπαϊκούς πόρους ΧΥΤΑ θα δέχονται μόνο προεπεξεργασμένα απόβλητα και τα συστήματα προ-επεξεργασίας (διαλογή, ανακύκλωση μη οργανικών υλικών) καθώς και το σύστημα συλλογής των ειδικών αποβλήτων (π.χ. ηλεκτρικά - ηλεκτρονικά, μπαταρίες, οχήματα, ελαστικά κλπ) για να μειωθεί ο όγκος και η επικινδυνότητα θα είναι σε λειτουργία στις περιοχές αυτές πριν την 31/12/2004».

2. Τι θέση παίρνει η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, όσον αφορά στην σωστή διαχείριση των απορριμμάτων;

Πολλοί φορείς και πολίτες απευθύνονται στην Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης και ζητάνε τη βοήθεια ή τις απόψεις της. Με δυο λόγια θα λέγαμε ότι η «κρίση των αποβλήτων» και η σημερινή πραγματικότητα προσφέρει πρωτόγνωρες για τη χώρα μας δυνατότητες να γίνει σοβαρή δουλειά για τη μείωση και ανακύκλωση των αποβλήτων. Το καινούριο νομοθετικό πλαίσιο και η δημιουργία συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης (μαζί με τους πόρους που θα συγκεντρώνονται από τους παραγωγούς) δίνουν την ευκαιρία για την προώθηση, πλέον, μιας ολοκληρωμένης, βιώσιμης διαχείρισης των αποβλήτων. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό ας προσπαθήσουμε να το αναλύσουμε:

Με βάση τις υποχρεώσεις της νέας νομοθεσίας δημιουργήθηκαν φορείς (Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης διαφόρων κατηγοριών αποβλήτων) που έχουν υποχρέωση να οργανώσουν τα προγράμματα ανακύκλωσης και αξιοποίησης πανελλαδικά για απόβλητα, όπως τα υλικά συσκευασίας, ορυκτέλαια, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά, οχήματα, ελαστικά, μπαταρίες, μπάζα κλπ. Οι φορείς αυτοί συγκεντρώνουν σημαντικούς πόρους από τις εταιρίες που έχουν πλέον την ευθύνη για την αξιοποίηση των «άχρηστων» προϊόντων τους και πρέπει να κάνουν βιώσιμα τα προγράμματα ανακύκλωσης και γενικότερα εναλλακτικής διαχείρισης. Τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης θα πρέπει να δώσουν μεγάλη έμφαση – το προβλέπει άλλωστε η νομοθεσία- στην ενημέρωση κι ευαισθητοποίηση των πολιτών, την συμμετοχή των πολιτών στη διαλογή των διαφόρων κατηγοριών αποβλήτων και στην οικο-αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αξιοποίησης. Η εμπειρία δείχνει ότι τεχνολογίες που αγνοούν τη συμμετοχή του πολίτη στη μεγαλύτερη δυνατή διαλογή υλικών και στηρίζονται σε τεχνολογικές λύσεις για να διαχωρίσουν υλικά που μπορούν να διαχωριστούν εύκολα, είναι πολύ δαπανηρά ή/και έχουν φτωχά αποτελέσματα ως προς την ποιότητα των ανακυκλώσιμων υλικών που δίνουν. Αν σε ένα εργοστάσιο μηχανικής ανακύκλωσης καταλήγουν όλα τα σκουπίδια μαζί σε μια σακούλα, και το κόστος συλλογής θα είναι ιδιαίτερα μεγάλο και το αποτέλεσμα πολύ φτωχό, πχ. τα χαρτιά θα μουσκέψουν από τα ζουμιά των σκουπιδιών, και δεν θα μπορούν να αξιοποιηθούν, άρα θα έχουμε πολύ περισσότερα υπολείμματα απ’ ότι αν κάναμε σωστά τη διαλογή των αποβλήτων σε κατηγορίες από την πηγή. Παρόμοια παραδείγματα μπορεί να αναφέρει κανείς και για πολύπλοκα απόβλητα, όπως για παράδειγμα τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά.

Οι ΟΤΑ, εξάλλου, είναι υποχρεωμένοι να επεξεργαστούν και να εφαρμόσουν ένα σχέδιο εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων, όπου θα εφαρμόζεται μια ιεραρχία προτεραιοτήτων στη διαχείριση: μείωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, τελική διάθεση (ταφή ή άλλη ασφαλή μέθοδο) μόνο υπολειμμάτων.

Επιμερίζονται, όμως, ευθύνες και στους πολίτες, ώστε να συμμετάσχουν ενεργά στην απαλλαγή μας από τα απόβλητα όχι κρύβοντάς τα κάτω από το χαλί αλλά εφαρμόζοντας περιβαλλοντικά υπεύθυνες πολιτικές. Φαίνεται ότι οι πολίτες είναι πια έτοιμοι να συμμετάσχουν στη διαλογή των αποβλήτων στο σπίτι, στη δουλειά, στο χώρο της εκπαίδευσης, τη χωριστή συλλογή και ανακύκλωση.

Μια ολοκληρωμένη διαχείριση των αποβλήτων είναι πιθανό να συνεπάγεται σε πρώτη φάση μεγαλύτερη επιβάρυνση των πολιτών, γιατί σήμερα υπάρχουν «εξωτερικά» κόστη (επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον) που δεν χρεώνονται άμεσα στο κόστος διαχείρισης αλλά τα πληρώνει η κοινωνία στο σήμερα ή στο μέλλον έμμεσα. Η οργάνωση συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, τα οποία θα συλλέγουν χωριστά τις διάφορες κατηγορίες αποβλήτων και θα επιτυγχάνουν τους στόχους μείωσης, επαναχρησιμοποίησης κι ανακύκλωσης που έχουν τεθεί, θα απαιτήσει κατ’ ελάχιστο 120.000.000 ΕΥΡΩ το χρόνο, που θα περάσουν στον ένα ή στον άλλο βαθμό στον πολίτη. Επιπρόσθετα, η κατασκευή, η λειτουργία, η μακροχρόνια περιβαλλοντική παρακολούθηση, η αποκατάσταση και εξυγίανση των χώρων ταφής θα χρηματοδοτούνται στον μέλλον από τους φορείς που διαχειρίζονται τα απόβλητα και όχι από ευρωπαϊκούς πόρους. Για να γίνει κατανοητό το κόστος αυτό, η ταφή στην Ιαπωνία χρεώνεται περίπου 500 Ευρώ ανά τόνο, στη Γερμανία περίπου 130 Ευρώ ανά τόνο, ενώ στη Βρετανία επιβάλλεται φόρος σε κάθε τόνο αποβλήτων που θάβεται για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων μείωσης κι ανακύκλωσης. Όμως, μια ολοκληρωμένη διαχείριση των αποβλήτων μπορεί να συμβάλει στον εξορθολογισμό των δαπανών για τα απόβλητα, αφενός μεταφέροντας πόρους από τη συλλογή, μεταφορά και ταφή προς την διαλογή κι αξιοποίηση των υλικών, κι αφετέρου μειώνοντας μεσοπρόθεσμα το ρυθμό αύξησης των δημοτικών τελών για την καθαριότητα. Το πιο σημαντικό είναι, όμως, ότι οι δαπάνες για τα απόβλητα δεν θα καταλήγουν στα άχρηστα, όπως γίνεται σήμερα, αλλά θα αξιοποιούνται σε χρήσιμες παραγωγικές επενδύσεις αξιοποίησης-ανακύκλωσης και στη δημιουργία μερικών χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα αν αξιοποιηθούν οι εμπειρίες της κοινωνικής οικονομίας (τρίτος τομέας) στα θέματα της επαναχρησιμοποίησης κι ανακύκλωσης αποβλήτων. Η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης συμμετέχει, για παράδειγμα, στο δίκτυο εταιριών κοινωνικής οικονομίας Rre-use που συμμετέχει στην αξιοποίηση εκατοντάδων χιλιάδων τόνων αποβλήτων απασχολώντας πάνω από 600.000 άτομα.

Σύμφωνα με την Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη «Θεματική Στρατηγική για την Πρόληψη και την Ανακύκλωση των Αποβλήτων» (ΘΣΠΑΑ) δημιουργούνται 250 θέσεις εργασίας ανά 10.000 τόνους αποβλήτων που ανακυκλώνονται, 20-40 αν η ίδια ποσότητα αποτεφρωθεί και 10 αν καταλήξει σε ταφή. Μπορούμε να προσθέσουμε λόγω εμπειρίας μας ότι οι δραστηριότητες επαναχρησιμοποίησης δημιουργούν ως και 500 θέσεις εργασίας ανά 10.000 τόνους υλικών, χωρίς να επηρεάζουν τις θέσεις εργασίας στους τομείς παραγωγής νέων προϊόντων. Επιπλέον, η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση προσφέρουν ευκαιρίες εργασίας και εκπαίδευσης σε άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αγορά εργασίας, όπως για παράδειγμα τα άτομα με ειδικές ανάγκες, περιορισμένες ικανότητες και μακροχρόνια άνεργα.

4. Σύστημα κοστολόγησης που προωθεί τη μείωση, επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωση

Η κοστολόγηση των αποβλήτων πρέπει να στηριχθεί σε άλλες αρχές. Σήμερα ο πολίτης πληρώνει τέλη καθαριότητας με βάση τα τετραγωνικά μέτρα της κατοικίας ή της επιχείρησής του, την αντικειμενική αξία της περιοχής ή το είδος της δραστηριότητας, παράμετροι εντελώς άσχετοι με την παραγωγή των αποβλήτων. Οι Δήμοι καταβάλουν στον διαχειριστή του ΧΥΤΑ κόστος με βάση το πληθυσμιακό κριτήριο, κυρίως. Με την ανάπτυξη των αναγκαίων υποδομών διαλογής και ανακύκλωσης, η κοστολόγηση πρέπει να στηριχθεί στην αρχή «πληρώνω ανάλογα με τα απόβλητα που παράγω», ώστε να υπάρχουν ισχυρά οικονομικά εργαλεία για τη μείωση των αποβλήτων που δεν αξιοποιούνται. Ο δημότης πρέπει να πληρώνει με βάση την ποσότητα των αποβλήτων που πετάει και δεν αξιοποιεί, ένα σύστημα που εφαρμόζεται σε πάρα πολλές περιοχές με απλά ή πιο σύνθετα συστήματα. Π.χ. θα μπορούσε ο πολίτης να πληρώνει τα τέλη μέσω της αγοράς ειδικών σάκων για τα υπολείμματα, ώστε να πληρώνει λίγα χρήματα αν ευθύνεται για την παραγωγή λίγων αποβλήτων ή περισσότερα αν δεν συμβάλει στη μείωση κι αξιοποίηση των αποβλήτων. Επίσης, οι Δήμοι πρέπει να πληρώνουν πιο ακριβά κάθε τόνο αποβλήτων που καταλήγει για ταφή, ώστε να έχουν ισχυρό κίνητρο για ελαχιστοποίηση των παραγόμενων αποβλήτων. Επίσης, οι παραγωγοί και διακινητές προϊόντων με βάση την νέα νομοθεσία «περί ευθύνης του παραγωγού για ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων» έχουν ισχυρά κίνητρα να μειώσουν την ποσότητα αλλά κι την επικινδυνότητα των αποβλήτων προϊόντων τους, αφού αυτοί θα πρέπει να εξασφαλίζουν την οικονομική βιωσιμότητα των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης.

Ας δούμε πρακτικά τι σημαίνει αυτό για μια περιοχή που ταλαιπωρείται για πολλά χρόνια χωρίς να «βρίσκεται» λύση για τα σκουπίδια. Η οργάνωση ενός πραγματικού Χώρου Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων προϋποθέτει σχέδια, καλή οργάνωση και σημαντικούς οικονομικούς πόρους. Σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία δεν πρέπει να θάβονται όλα τα σκουπίδια αλλά μόνα όσα περισσεύουν από τα προγράμματα ανακύκλωσης και κομποστοποίησης. Μέχρι λοιπόν να γίνει ένας οργανωμένος χώρος υγειονομικής ταφής για τα υπολείμματα, μπορούν να προηγηθούν ή τουλάχιστον να γίνουν παράλληλα πολλά άλλα, ώστε πράγματι να θάβονται μόνο υπολείμματα (10-20% των σημερινών αποβλήτων μας).

- Οργάνωση άμεσα ενός εκτεταμένου προγράμματος ανακύκλωσης όσο περισσότερων κατηγοριών υλικών. Τα υλικά συσκευασίας μαζί με το έντυπο χαρτί είναι περίπου το 30% των σκουπιδιών. Ένας Δήμος μπορεί να έρθει σε συνεννόηση με τα Συλλογικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης και να υπογράψει συμφωνητικό συνεργασίας για τη χωριστή συλλογή και αξιοποίηση των διαφόρων κατηγοριών αποβλήτων στην περιοχή του. Η ανάπτυξη αυτών των προγραμμάτων μπορεί να στηριχθεί πλέον τόσο στο υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο όσο και σε πόρους που μπορούν να προέλθουν από την υποχρέωση που έχουν οι παραγωγοί σκουπιδιών να δημιουργήσουν συστήματα ανακύκλωσης. Ιδιαίτερα από τον Φεβρουάριο 2003 η υποχρέωση αυτή τρέχει για τα θέματα συσκευασίας και ο φορέας που έχει δημιουργηθεί από την βιομηχανία και το εμπόριο σε συνεργασία με την αυτοδιοίκηση (Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης και Ανακύκλωσης) έχει την υποχρέωση να στηρίξει την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων συσκευασίας σε όλη τη χώρα.

Γενικά υπάρχουν τρία μοντέλα συνεργασίας της ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΑΕ και των ΟΤΑ.

Ένα από τα μοντέλα προβλέπει ότι η «ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΑΕ»:

(α) παρέχει δωρεάν τους απαιτούμενους κάδους, ειδικούς σάκους για τα νοικοκυριά και πιθανά –ανάλογα με το μέγεθος των ΟΤΑ της περιοχής που συμμετέχουν – παρέχει δωρεάν και οχήματα συλλογής των υλικών συσκευασίας (χαρτιά, μέταλλα, γυαλί, πλαστικά)

(β) αναλαμβάνει και το κόστος ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, ώστε να συμμετέχουν συνειδητά οι πολίτες.

Παρόμοιες δυνατότητες υπάρχουν για συνεργασία των Δήμων και των τοπικών φορέων με ανάλογους οργανισμούς («Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης») που υπάρχουν πλέον για πολλές κατηγορίες αποβλήτων (ελαστικά, οχήματα μετά τέλος κύκλου ζωής, μπαταρίες, συσσωρευτές, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές). Ο φορέας για την ανακύκλωση των ορυκτελαίων και των συσκευασιών ορυκτελαίων επιδιώκει, επίσης, άμεσα τη συνεργασία με τους ΟΤΑ, βιομηχανίες, συνεργεία αυτοκινήτων και άλλους φορείς διαφόρων περιοχών για τη συλλογή κι ανακύκλωση αυτών των πολύ επικίνδυνων αποβλήτων. Σήμερα υπάρχει η βιομηχανική εγκατάσταση που μπορεί να ανακυκλώνει (αναγεννά) τα χρησιμοποιημένα ορυκτέλαια, αλλά δεν υπάρχουν επαρκείς ποσότητες γιατί καίγονται παράνομα αντί για άλλα καύσιμα (συμβάλλοντας στην ρύπανση του περιβάλλοντος) ή απορρίπτονται στο περιβάλλον.

Ένας Δήμος μπορεί, επίσης, να οργανώσει προγράμματα κομποστοποίησης των οργανικών αποβλήτων (αποφάγια και κλαδέματα) με ένα συνδυασμό μεθόδων: κομποστοποίηση σε ειδικούς κάδους όπου οι κατοικίες έχουν αυλή ή κάποιο ελεύθερο χώρο, κομποστοποίηση σε μικρή μονάδα με τη μέθοδο των σειρών ή με ειδικό τύμπανο. Ήδη η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης συνεργάζεται με το Δήμο Ελευσίνας καθώς και με την Κοινότητα της Άνοιξης σε προγράμματα οικιακής κομποστοποίηση, ενώ πάνω από 700 άτομα συμμετέχουν ήδη με δική τους πρωτοβουλία σε μια καμπάνια για την οικιακή κομποστοποίηση.

Είναι καιρός να αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας – παραγωγοί προϊόντων, καταναλωτές, πολίτες γενικότερα, κεντρική διοίκηση και αυτοδιοίκηση. Η αξιοποίηση των αποβλήτων, η επανένταξη σε παραγωγικές διαδικασίες υλικών, η εκπαίδευση και η κατάρτιση, καινοτόμα προγράμματα «μηδενικών αποβλήτων», υποστήριξη δομών κοινωνικής οικονομίας, αναδιοργάνωση υπηρεσιών και δομών μπορούν να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα όχι μόνο στη βελτίωση του περιβάλλοντος και της ζωής μας αλλά και δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξη μιας βιώσιμης κυκλικής οικονομίας. Η «κρίση των σκουπιδιών» θα μπορούσε αφυπνίσει την κοινωνία και τις δημιουργικές δυνάμεις της για μια πιο βιώσιμη ανάπτυξη. Και σε αυτό ο ρόλος των περιβαλλοντικών μη κυβερνητικών οργανώσεων είναι σημαντικός.

5. Τι μπορεί να κάνει η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης

Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ που είναι μια οργάνωση που δημιουργήθηκε για αυτό το σκοπό το 1990 συμβάλει στην υλοποίηση αυτής της πολιτικής με πολλούς τρόπους, όπως με:

·Μεταφορά εμπειρίας και επεξεργασία ολοκληρωμένων προτάσεων για την οργάνωση προγραμμάτων ανακύκλωσης και για την αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων ανακύπτουν.

· Συνεχή και ουσιαστική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, που είναι τόσο απαραίτητη για την επιτυχία της εναλλακτικής διαχείρισης.

· Παρακολούθηση της πορείας των προγραμμάτων και βελτίωση της απόδοσής τους

· Καμπάνιες ενημέρωσης για να «ανοίξουν» νέοι δρόμοι στην κατεύθυνση της πρόληψης, μείωσης, επαναχρησιμοποίησης κι ανακύκλωσης αποβλήτων.

6. Είναι όμως εφικτά όλα αυτά;

Η εποχή των πόλεων χωρίς σκουπίδια, της μείωσης, επαναχρησιμοποίησης κι ανακύκλωσης του 80-90% των αποβλήτων μας είναι μια πραγματικότητα πολύ μακρινή για τη δική μας κοινωνία; Είναι τόσο δύσκολο να οργανώσουμε διαφορετικά την καθημερινότητά μας και να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας, την ποιότητα των πόλεων μας; Η εμπειρία μας, η εμπειρία της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης από το 1990 έως σήμερα, αποδεικνύει ότι όποτε η ανάπτυξη ενός προγράμματος ανακύκλωσης συνδυάστηκε με την ενημέρωση κι ευαισθητοποίηση, τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Αν και το 1990 πολλοί θεωρούσαν ότι η ανακύκλωση ήταν μια χαμένη υπόθεση, γιατί δήθεν οι έλληνες πολίτες δεν θα έμπαιναν στον κόπο να συμμετάσχουν στην ανακύκλωση, τα γεγονότα τους διέψευσαν. Από το 1990 έως το 1994, που λειτουργούσε το πιλοτικό μας πρόγραμμα συλλογής χαρτιού και αλουμινίου από τα σπίτια, τα γραφεία, τις επιχειρήσεις με τη βοήθεια ενός μικρού βαν, η συμμετοχή των πολιτών ήταν εντυπωσιακή. Πάνω από 100.000 πολίτες πήραν μέρος στην ανακύκλωση και αποτέλεσαν μια καλή μαγιά για τα προγράμματα ανακύκλωσης που ακολούθησαν. Ένα πρόγραμμα με περιορισμένα μέσα και οικονομικές δυνατότητες συνέβαλλε σημαντικά στη διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης σε παιδιά και μεγαλύτερους.

Όλες οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν έκτοτε ανέτρεψαν τον μύθο που επικρατούσε, ότι τάχα η ανακύκλωση είναι μόνο για τις κεντροευρωπαϊκές κοινωνίες. Πάνω από 80% των πολιτών δήλωνε ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '90 τη διάθεσή του να συμμετάσχει σε προγράμματα ανακύκλωσης. Τα πράγματα είχαν αντιστραφεί. Οι πολίτες ήθελαν αλλά οι αρχές (κεντρική και τοπικές) δεν μπορούσαν να οργανώσουν τις υποδομές ανακύκλωσης.

Βασική επιλογή μας, την οποία στήριξαν με χιλιάδες υπογραφές στο πλαίσιο εκστρατειών που οργανώσαμε στα μέσα της δεκαετίας του '90, ήταν η απαίτηση για τη δημιουργία ενός σύγχρονου νομοθετικού πλαισίου που θα έδινε ώθηση στη μείωση, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των αποβλήτων. Ανταποκριθήκαμε θετικά στην πρό(σ)κληση του τότε Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ να συμμετάσχουμε μαζί με άλλους φορείς στη διαμόρφωση της νέας νομοθεσίας για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων. Καταθέσαμε αναλυτικά και με επιμονή τις προτάσεις μας, συμμετείχαμε στο διάλογο, αναγνωρίζουμε στο έργο που έγινε πολλά στοιχεία από τις θέσεις και τις ιδέες μας, κρατήσαμε δυνατή και δημιουργική την κριτική μας.

Τον Αύγουστο του 2001 ψηφίστηκε, επιτέλους – μετά από 6 χρόνια – ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο, ο νόμος 2939 για την "εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών, των αποβλήτων συσκευασίας και άλλων προϊόντων". Λίγους, μόνο, μήνες μετά (τον Νοέμβριο 2001) ξεκίναγε η υλοποίηση από την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης ενός καινοτόμου σχεδίου στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE-Env. με τίτλο "Βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων ηλεκτρονικών υπολογιστών στην Ελλάδα". Πολλοί αναρωτήθηκαν: εδώ δεν έχουμε επιλύσει άλλα πιο στοιχειώδη προβλήματα, ξεκινάτε πρόγραμμα ανακύκλωσης για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές; Κι όμως, η πράξη, δηλαδή η συμμετοχή των πολιτών, έδειξε ότι, εφόσον οι πολίτες ενημερωθούν και ευαισθητοποιηθούν κατάλληλα, είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν στην αξιοποίηση και ανακύκλωση με περιβαλλοντικό τρόπο προϊόντων που φαντάζουν ως …πολυτέλεια για τη χώρα μας. Η διαπίστωση αυτή είναι μια επιβεβαίωση ότι όσα προβλέπονται στη νομοθεσία (νόμος 2939) και τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα, για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών, των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών, των μπάζων και των αδρανών υλικών από οικοδομές, εκσκαφές και κατεδαφίσεις, των συσσωρευτών και μπαταριών, των οχημάτων, των ελαστικών και των ορυκτελαίων, των εντύπων δεν είναι παρά μια αναγκαιότητα πλέον και για την ελληνική κοινωνία. Οι πολίτες είναι σε μεγάλο βαθμό ευαισθητοποιημένοι και έτοιμοι να συμμετάσχουν σε προγράμματα χωριστής συλλογής, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης. Προϋπόθεση, βέβαια, είναι η συστηματική τους ενημέρωση και η ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών.

Είμαστε, λοιπόν, αισιόδοξοι. Συμβάλλαμε και εμείς, η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, εκπροσωπώντας τις απόψεις ενός σημαντικού τμήματος της κοινωνίας, στη διαμόρφωση, μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες, μιας νέας εποχής στη διαχείριση των αποβλήτων στη χώρα μας. Τα οφέλη δεν περιορίζονται μόνο στο περιβάλλον και την υγεία. Ανοίγεται μπροστά μας μια σημαντική δυνατότητα για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την προώθηση επενδύσεων που θα βελτιώσουν την περιβαλλοντική απόδοση της χώρας μας αλλά και για την περιβαλλοντική και τεχνολογική αναδιάρθρωση της παραγωγικής βάσης της χώρας, ιδιαίτερα οικονομικών δραστηριοτήτων που κατά κανόνα μέχρι σήμερα συνέβαλλαν σημαντική στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Η ευκαιρία δεν μπορεί να χαθεί. Η νέα νομοθεσία θέτει συγκεκριμένους ποιοτικούς αλλά και ποσοτικούς στόχους. Κάποιοι από αυτούς θα θέλαμε να είναι πιο φιλόδοξοι. Για κάποιους έχουμε επιφυλάξεις ως προς τη συμβατότητά τους με τις περιβαλλοντικές προτεραιότητες. Όμως, όλα αυτά πιστεύουμε ότι θα έχουμε τη δυνατότητα να τα συζητήσουμε και να τα δούμε όταν αρχίσουν να παίρνουν …σάρκα και οστά όσα περιγράφονται στα διάφορα άρθρα και στις παραγράφους του νόμου 2939 και των Προεδρικών Διαταγμάτων. Το σημαντικότερο αυτή τη στιγμή είναι να μην χαθεί άλλος πολύτιμος χρόνος, να καλύψουμε το χάσμα που μας χωρίζει από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και να αξιοποιήσουμε την υπάρχουσα εμπειρία, ώστε να βελτιώσουμε τις περιβαλλοντικές μας αποδόσεις στον τομέα των αποβλήτων. Σημαντικό ρόλο σε αυτό καλούνται να παίξουν οι ενημερωμένοι πολίτες και οι κοινωνικές ομάδες που έχοντας βαθιά γνώση των νέων δεδομένων θα συμμετέχουν, θα ελέγχουν και θα απαιτούν την εφαρμογή της πολιτικής για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων. Εξίσου σημαντικό ρόλο έχουν και οι "υπόχρεοι", όσοι δηλαδή είναι παραγωγοί ή εισαγωγείς των προϊόντων που περιλαμβάνονται στη νομοθεσία και οφείλουν να αναπτύξουν τα κατάλληλα συστήματα, τις υποδομές και τις εγκαταστάσεις για την αξιοποίησή τους μετά το τέλος της ζωής αυτών των προϊόντων.